اسطوره‌ی تهران، اولین جلد از مجموعه «تهران شهر» است که توسط دفتر پژوهش‌های فرهنگی در سال 1385 چاپ شد. جلال ستاری در این کتاب تلاش کرده تا براساس نوشته‌ها (نه اسناد و مدارک بصری) نشان بدهد که آیا تهران دارای هویت اسطوره‌ای هست یا نه.

در ابتدا به تعریف شهر اسطوره‌ای پرداخته و آن را شهری دانسته که براساس الگویی که می‌تواند مبنایی رازآمیز یا آرمانی یا فلسفی و دینی داشته باشد، ساخته شده. یا این‌که بعدها از سر قریحه و ذهن خلاق هنرمندان و نویسندگان، ساحت اسطوره‌ای پیدا کرده. برای همین است که براساس نوشته‌ها به دنبال این است که بدانیم تهران -حداقل از زمانی که پایتخت شد- از کدام دسته شهرها به حساب می‌آید.

ابتدا تاریخچه کوتاهی از شهر تهران داده می‌شود تا معلوم گردد که قریه تهران از همان آغاز اسطوره‌ای نبوده، نه آیینی داشته برای احداثش و نه نشان از رمز و رازی. با این حساب ستاری در فصل‌های بعدی سراغ این ماجرا می‌رود که آیا رمان‌نویسان ایرانی برای این شهر و حوادث و وقایعش با توصیف و خیال پروری قصه و اسطوره ساخته‌اند یا نه؟ اهمیت این موضوع از نگاه او به این جهت است که هم شناختی از تهران می‌دهد و هم این‌که نتیجه نشان می‌دهد تهران چقدر در داستان و رمان ایرانی وجود دارد.

در آغاز ستاری بی‌مناسبت ندیده که بخش‌هایی از توصیف تهران را از زبان جهانگردان خارجی بیاورد و این که آن‌ها تهران را چطور دیده و توصیف کرده‌اند. بعد از آن به سراغ تهران در داستان‌ها و رمان‌های ایرانی رفته و حضور تهران را در داستان‌های دوران پهلوی اول و دوم از تهران مخوف گرفته تا شب‌های تهران غزاله علیزاده بررسی کرده. سپس به دنبال نشان تهران در چند رمان نو رفته و به این نکته پرداخته که در اغلب این داستان‌ها، ماجراها می‌توانسته در هرجای ایران رخ بدهد و تهران در آن‌ها آرایه‌ای بیش نیست، نه سازه‌ای که اگر نباشد داستان فرو می‌ریزد.

ستاری خلاصه‌ای از داستان‌ها و نکاتی که مهم یا مغفول مانده را شرح می دهد و در انتها نتیجه می‌گیرد که گرچه تهران به عنوان یک شهر در ادبیات داستانی ایران (مثل پاریس در آثار بالزاک یا لندن در آثار دیکنز) هویت اسطوره‌ای پیدا نکرده اما اسطوره‌ای ادبی اخلاقی درونش دارد که همان جدال جاودانی خیر و شر است. نوعی ثنویت که در آن شهر مرکز فساد و تباهی است و تهران هم از آن بی نصیب نیست.

اسطوره تهران البته جلد دیگری هم دارد با نام تهران در قاب شعر که حضور شهر تهران را در چند منظومه معاصر بررسی می‌کند.

درباره نویسنده

جلال ستاری نویسنده و پژوهشگر ایرانی متولد 1310 است که به تازگی درگذشت. دکترایش را در سوئد گرفت و بعد از بازگشت به ایران در سازمان برنامه در بخش فرهنگ و هنر و جهانگردی مشغول به کار شد.

اولین کتابش ترجمه مشترکی با داوود رشیدی بود با نام کاپیتان قره گز که در انتشارات آرش به چاپ رسید و بعد از آن آثار فراوانی در حیطه بررسی فرهنگ و افسانه‌ها نوشت و ترجمه کرد و با علاقه ای که به اسطوره و افسانه‌ها داشت به عنوان یک اسطوره پژوه شناخته می‌شد. او به تئاتر هم علاقمند بود و کتاب‌هایی در زمینه ادبیات نمایشی منتشر کرد مثل: آیین و اسطوره در تئاتر و نمایش در شرق. او در سال 2005میلادی نشان شوالیه ادب و هنر فرانسه را گرفت.

برخی از آثارش عبارتند از: چشم انداز اسطوره، زبان رمزی قصه‌های پر شور، در بی دولتی فرهنگ، افسون شهرزاد، اسطوره در جهان امروز، اسطوره گیلگمش و افسانه اسکندر.

بخش هایی از کتاب اسطوره تهران

امینه پاکروان گفته است تهران شهری بی حافظه است و به قول ناظری دیگر، تهران در حدود نیمه قرن بیستم تا اندازه‌ای به شهری که گذشته‌ای ندارد می‌ماند، چون همه بناهایش به استثنای چند ساختمان، مدرن‌اند و در نظر نیکلا بوویه خیابان‌های تهران «فاقد سر و رازند» و روزنامه‌نگاری که در 1979 تهران را دیده است می‌نویسد:

تهران جایی است مثل «هیچ جا»، با نگاهی بی فروغ و خانه‌هایی شبیه خانه‌های شطرنج که گویی برای سکونت روان نژندان ساخته شده‌اند؛ نه خاورمیانه است، نه آسیاست و نه غرب… جایی سرخورده و دلزده است که در آن، آدم آهنی‌هایی که حال و روز و شخصیت و منش‌شان را چون اسکیزوفرن‌ها برنمی‌تابند و در جلدشان چنان فرو رفته‌اند که پنداری در زندان‌اند، به هرسو می روند. تهران پلکان بزرگی در پای کوهستان است و هرچه از پلکان فروتر آیی، زشتی و چرک و آلودگی بیشتر می شود.