لاکپشتی که دوستدار کودکان و نوجوانان است

از آغاز کار گروه «لاکپشت پرنده» هشت‌سال می‌گذرد. گروهی که داورانش کتاب‌های کودکان و نوجوان را بررسی کرده و مخاطبان را برای انتخاب کتاب‌های بهتر در این حوزه راهنمایی می‌کنند. در این مدت لاک‌پشت پرنده کم‌کم برای دوستداران ادبیات خصوصا دوستداران ادبیات کودک و نوجوان شناخته شده و جای خود را باز کرده تا جای خالی ارزشیابی کتاب‌های این گروه سنی بیش از این خالی نباشد. نام نویسندگان، پژوهشگران، تصویرگران و شاعران این حوزه در فهرست داوران دیده می‌شود که کتاب‌های برتر هر فصل را در چهار رده به این صورت دسته‌بندی می‌کنند:

۱ـ کتاب‌هایی با ارزش شش لاک‌پشت، که بیش‌ترین هماهنگی را با معیارهای اعلام شده داشته باشند و افزون بر آن، نکته‌ای ویژه در محتوا یا فرم آن‌ها به چشم بخورد.

۲ـ کتاب‌هایی با ارزش پنج لاک‌پشت، که بیش‌ترین هماهنگی را با معیارهای اعلام شده دارند.

۳ـ کتاب‌هایی با ارزش چهار لاک‌پشت، که هماهنگی نسبی با معیارهای اعلام شده دارند.

۴ـ کتاب‌هایی با ارزش سه لاک‌پشت، که ضمن برخورداری از ارزش‌های ادبی ذکر شده در این متن، تضادی با معیارهای فرهنگی ذکر شده نداشته باشند.

کتاب‌ها در پنج گروه طبقه‌بندی می‌شود: ادبیات، علمی و آموزشی، دین و علوم انسانی، هنر و سرگرمی و کتاب‌های زیر پنج سال. در پایان هر سال نیز نشان ویژه، نشان طلائی و نشان نقره‌ای لاکپشت پرنده به برگزیدگان اهدا می‌شود. اکنون بسیاری از ناشران برای معرفی کتاب‌ها به تعداد لاک‌پشت‌های هر کتاب اشاره می‌کنند.

در جمعه‌ای که گذشت بیست و نهمین فهرست لاک‌پشت پرنده با معرفی بهترین کتاب‌های بهار ۹۷ در شهرکتاب مرکزی با حضور مولفان و علاقه‌مندان به کتاب برگزار شد. در این فهرست ۷ کتاب در حوزه‌ی ادبیات و یک کتاب در حوزه‌ی دین و علوم انسانی با ۵ لاکپشت وجود دارد که البته همگی ترجمه شده هستند.

علت این مسئله را که چرا آثار مولفان ایرانی بین کودکان و نوجوانان کمتر طرفدار دارند یا به قدرت آثار خارجی نیست، از ریحانه جعفری، یکی از مترجمان فعال حوزه‌ی کودک و نوجوان، پرسیدم. کتاب پسری که با پیراناها شنا کرد با ترجمه‌ی او از نشر هوپا در این لیست وجود دارد که جزو کتاب‌های پنج لاکپشتی است و برای گروه سنی کودکان سال‌های آخر دبستان و نوجوانان نوشته شده است. (نقد و معرفی این کتاب را در وینش بخوانید)

جعفری می‌گوید:« فکر می‌کنم چون برای ما جهان نویسندگان خارجی با نویسندگان ایرانی فرق دارد و کودکان و نوجوانان دوست دارند تا با دنیای جدیدتری آشنا شوند، شاید به این علت است که مولفان داخلی به شکل تازه‌ای به داستان نگاه نمی‌کنند و درباره‌ی چیزهایی می‌نویسند که مخاطبان آن را دیده‌ و تجربه کرده‌اند به همین خاطر برایشان تکراری است.»

جعفری درباره‌ی کتابی که ترجمه کرده است توضیح می‌دهد: «آثار دیوید آلموند را دوست دارم و قبلا کتاب بابای پرنده‌ی من را ترجمه کرده بودم که با استقبال زیادی از سوی مخاطبان روبرو شد و برنده‌ی شش لاکپشت شد. پسری که با پیراناها شنا کرد را به این دلیل انتخاب کردم که که هنوز در ایران ترجمه نشده بود و اولین ترجمه از آلموند در ایران محسوب می‌شد.»

او از داستان پسری که با پیراناها شنا کرد می‌گوید: «پسری به نام استن پدر و مادرش را در اثر یک تصادف از دست داده و حالا با عمو و زن عمویش زندگی می‌کند. آن‌ها در شهری زندگی می‌کنند که کارخانه‌شان تعطیل شده و عموی او به فکر می‌افتد تا خود یک کارخانه‌ای را در شهر راه‌اندازی کند. عمو از استن فقط کار می‌کشد و این شخصیت متوجه می‌شود که دنیای بیرون چقدر زیباست و با چند کولی آشنا می‌شود که سیرکی راه انداخته‌اند.

او با مردی آشنا می‌شود که در یک آکواریوم بزرگ با پیراناها شنا می‌کرده است، پیراناها جزو ماهی‌های خطرناکی هستند که انسان را در یک چشم به‌هم‌زدن می‌خورند. استن از پیراناها می‌ترسد اما بر ترسش غلبه می‌کند و با ماهی‌ها همسو می‌شود.»

او به مخاطبان این اثر اشاره می‌کند:« درست است من برای نوجوانان کتاب ترجمه می‌کنم، اما در نقش یک بزرگسال از آثاردیوید آلموند لذت می‌برم و به‌نظرم والدین هم واجب است که کتاب‌های این نویسنده را بخوانند و بدانند که فرزندانشان قرار است با چه دنیایی آشنا شوند.»

ریحانه جعفری علاوه بر این در بیست و نهمین فهرست لاکپشت پرنده با ترجمه‌ی مجموعه‌ی تیتیش شاه از نشر ایران‌بان حضور دارد که ۳ لاکپشت گرفته است.

به سراغ رضا دالوند می‌روم که در ابتدای این مراسم بخش‌هایی از کتاب یک چیز سیاه را برای کودکان می‌خواند و کودکان با تخیل خود آن چه را که تصور می‌کنند به تصویر می‌کشند. دالوند سه کتاب در این فصل از فهرست لاکپشت پرنده دارد، یک چیز سیاه که تصویرگر و نویسنده‌اش خود است و تک خال به نویسندگی پیام ابراهیمی و تصویرگری او. این دو کتاب  ۴ لاکپشت گرفته و خوراک زرافه با سالاد لاکپشت نیز ۳ لاکپشت را از آن خود کرده است که تصویر و داستان آن هردو از او است. هر ۳ کتاب را نشر طوطی وابسته به نشر فاطمی چاپ کرده است.

دالوند درباره‌ی کتابش می‌گوید: «یک چیز سیاه یک کتاب فلسفی است که کودکان را با عالم ناشناخته‌ها و چیزهای غریبی آشنا می‌کند که ممکن است از آن‌ها بترسند. این کتاب برای باهم‌خوانی مناسب است، بزرگسالان می‌توانند مستقیم برای بچه‌ها بخوانند و باهم تعامل داشته باشند، در واقع بزرگتر با خواندن آن از کودک می‌پرسد که تو چه فکری می‌کنی؟  این نوع کتاب‌ها در دنیا بسیار گسترش پیدا کرده‌اند و در ایران به آن کمتر پرداخته می‌شود، چون ما معمولا کتاب را به کودکان می‌سپاریم تا خودش بخواند.» (نقد و معرفی این کتاب را در وینش بخوانید)

دالوند می‌گوید:«بزرگسالان برای تعامل با کودکان خودشان را باید به جای آن‌ها قرار دهند، پا به پایشان بروند و آن‌ها را رها نکنند تا ببینند فرزندشان چه محتوایی دریافت می‌کند، چه از کتاب و چه از رسانه.»

این نویسنده و تصویرگر کودک وضعیت تصویرگری برای کودکان و نوجوانان را در ایران مثبت می‌داند و می‌گوید آن‌ها توانسته‌اند خودشان را در سطح جهانی نشان بدهند.

مخاطبان در جشن لاکپشت پرنده می‌توانند با نویسندگان، تصویرگران و مترجمان حوزه‌ی کودک و نوجوان دیدار کنند. در این جشن مهمانان خود را معرفی کردند و از آثارشان در این فهرست گفتند و دوستداران کتاب از نویسنده و یا مترجم مورد علاقه‌ی خود امضا گرفتند. جشن‌های لاکپشت صمیمی است و به دور از سخنرانی‌های رسمی و با حضور کودکان و نوجوانان به همراه بزرگترهایشان برگزار می‌شود تا فرصتی باشد برای پرداختن بیشتر به اهمیت کتاب‌های چاپ شده برای این مخاطبان کم سن و سال.

گفتنی است که دبیر لاکپشت پرنده مریم محمدخانی و اعضای داوران فهرست لاکپشت پرنده از این قرار است: معصومه انصاریان، محمود برآبادی، جعفر توزنده جانی، عذرا جوزجانی، شکوه حاجی نصرالله، مینا حدادیان، شیوا حریری، علی‌اصغر سیدآبادی، فاطمه زمانی، شادی خوشکار، گیسو فغفوری، حدیث لزرغلامی، نلی محجوب، مریم محمدخانی، فرمهر منجزی، ربابه میرغیاثی.

*عکس‎ها از مجتبی سالک

درباره‌ی بیست و نهمین فهرست لاک‌پشت پرنده