افتتاح یک کتابفروشی ویژه ادبیات گمانهزن
بهار امسال در بین همه اخبار نگرانکننده مربوط به کرونا و تعیین حد و حدود فاصلهگذاری اجتماعی خبری از دنیای کتاب آمد که یکجورهایی با حال و هوای ژانری این روزها همخوانی داشت، خبر افتتاح اولین کتابفروشی تخصصی ادبیات داستانی گمانهزن؛ کتابفروشی راما در تهران. اما ادبیات گمانهزن چیست و این کتابفروشی چه حال و هوایی دارد؟
بهار امسال در بین همه اخبار نگرانکننده مربوط به کرونا و تعیین حد و حدود فاصلهگذاری اجتماعی خبری از دنیای کتاب آمد که یکجورهایی با حال و هوای ژانری این روزها همخوانی داشت، خبر افتتاح اولین کتابفروشی تخصصی ادبیات داستانی گمانهزن؛ کتابفروشی راما در تهران. اما ادبیات گمانهزن چیست و این کتابفروشی چه حال و هوایی دارد؟
جایی برای عاشقان گمانهزنی
ادبیات گمانهزن چیست؟
گمانهزن معادل فارسی گونهای از ادبیات است که تحت عنوان Speculative fiction شناخته میشود. در این مجموعه کتابهای ژانر علمی-تخیلی، فانتزی، وحشت و جنایی جا میگیرند. یعنی دامنه گستردهای از کتابهای ایزاک آسیموف گرفته تا استیون کینگ. این کتابها که در دنیای امروز به ادبیات ژانری هم معروف هستند طرفداران پروپاقرص خودشان را دارند، و در چندسال اخیر در ایران هم پا گرفته است، یعنی هم طرفداران و خوانندگان پیگیر خودش را پیدا کرده و هم ناشران و نویسندگانی که به طور مشخص در این حوزه کار میکنند.
طرفداران ژانر در ایران
راهاندازی این کتابفروشی ایده ضحی کاظمی بوده است، نویسندهای که خودش سالهاست در این عرصه کتاب نوشته و جوایزی هم برده است. او عقیده دارد نسل امروز که با تلخیهای زیادی در زندگی روزمره مواجه است، از ادبیات روشنفکرانه نقزن خسته شده و همین باعث اقبال و توجه نسل جوان به ادبیات گمانهزن شده، ادبیاتی که با خیال بی حد و مرز خود فرصت دوبارهای برای نگاه کردن به جهان و مفاهیم اساسی و پایهای فراهم میکند.
داخل راما چه پیدا میکنید
کتابفروشی راما خیلی بزرگ نیست اما تلاش کرده نگاهی گسترده به ماجرای گمانهزنی داشته باشد. یعنی سراغ همه ناشرهایی که حتی یک جلد کتاب هم در این ژانر داشتهاند رفته و سعی کرده مجموعه کاملی از این کتابها را فارغ از علاقه یا ارزشگذاری در این کتابفروشی عرضه کند. یکی از طبقات قفسهها پر از کتابهای قدیمی چاپ شده این ژانر است که اکثرا به آثار آرتور سی کلارک و ایزاک آسیموف اختصاص دارد، از ظاهر کهنه آنها معلوم است که با پیگیری تمام از انبار ناشر بیرونشان کشیدهاند، ناشرانی که عقیده داشتهاند این کتابها دیگر طرفدار ندارند اما حالا در کمال تعجب معلوم شده نه تنها طرفدار دارند بلکه این قفسه مورد توجه جوانان نسل دیروز است که در ایام جوانی این آثار تخیلی شیرین در ذهنشان باقی گذاشته.
طرفداران ژانر گمانهزن عموماً پایهی خرید و جمعآوری هر محصول مربوط به شخصیت یا داستان مورد علاقهشان هستند، چیزی که در اصطلاح امروزی به آن فنبیس میگویند. در راما به این مساله هم توجه شده است، مجموعهای از پوستر، ماگ، کیف پول، بازی فکری و هر وسیلهای که به نوعی مربوط به داستانها و شخصیتهای محبوب این ژانر است فراهم شده. قطعاً مجموعه کاملی نیست ولی با محدودیتهای موجود و فضای در دسترس همین اندازه هم باعث خوشحالی مخاطبانش است.
افتتاحیه در روزگار کرونا
شروع ماجرای تبدیل این مکان به کتابفروشی به بهمن ماه سال گذشته برمیگردد. رسیدن ایام کرونایی فرصتی فراهم کرد تا داخل فروشگاه سر صبر بازسازی و دکور شود. سرانجام در روز عید فطر با رعایت کلیه اصول ایمنی فروشگاه بازگشایی شد و تعدادی از نویسندگان و علاقمندان به این ژانرها در همان روز اول خودشان را به محل موعود رساندند. ضحی کاظمی دلیلی نمیدیده که افتتاح کتابفروشی را عقبتر بیندازد چون عقیده دارد اینجای جهان هیچ موقع برای شروع کار زمان خوبی نیست. البته این را هم اضافه میکند که هر کاری را شروع میکند پای آن میایستد تا نتیجه بگیرد.
کاظمی دلیل انتخاب اسم راما برای این کتابفروشی را علاقهاش به این اسم عنوان میکند. ما هم گمانهزنی میکنیم که شاید مجموعه کتاب نویسنده معروف این ژانر یعنی آرتور سی کلارک به اسامی میعاد با راما، راما۲ و باغ راما و راز راما که راما در آن نام سفینهای غول پیکر است در این انتخاب بیتاثیر نبوده باشد. مجموعهای که در ایران هم ترجمه شده و اتفاقا در قفسه کتابفروشی موجود است.
گمانهزنی برای راما
تا همینجا هم افتتاح یک کتابفروشی ویژه برای ادبیات گمانهزن اتفاق بسیار خوبی است اما راما ایدههای دیگری هم برای اجرا دارد مثل برنامههای رونمایی برای کتابهای منتشره در این حوزه یا برنامههای لایو از داخل کتابفروشی. اگر کرونا و اتفاقهای پیشبینی نشده دیگر فرصت بدهند حتما این ایدهها تبدیل به برنامه خواهند شد.
آیا ادبیات گمانهزن یک فرصت جدید در دوران پساکرونا است؟
گرچه اغلب ادبیات گمانهزن را با نوعی سیاهبینی به خصوص در حوزه رمانهای علمی-تخیلی میشناسند اما پایه اصلی ژانرهای این گونه، تخیل بی حد و مرزی است که شاید در بخشی از نمونههای آن قصد بر این بوده که نشان دهد اگر با همین دست فرمان جلو برویم چه بر سر جهان و زندگیمان خواهد آمد. افتتاح چنین کتابفروشی اگر در حوزه کتاب و ادبیات خبر خوبی باشد –که هست- و نشان از توجه به ژانرها در فضای کتابخوانی ایران میدهد، در وضعیت فعلی جهانی که درگیر ویروس کرونا شده هم میتواند امیدبخش مسیر تازهای باشد. بروز کرونا خیلی از شرایط اجتماعی و فرهنگی را تغییر داد، نشان داد که باید به امکانات و ارتباطات تازهای فکر کنیم و برای جهان آینده بیشتر از پیش احتیاج به تخیل داریم، تخیلی که راه را برای خلق دنیاهای تازه باز کند. خوانندگان ادبیات گمانهزن میتوانند بخش مهم و تاثیرگذاری از آفرینش این دنیای آینده باشند زیرا با این نوع ادبیات یاد گرفتهاند که تخیل خودشان را پرواز بدهند و واقعیتها آنها را به تسلیم واندارد.