اعتماد به انتخاب دیگران (5)

14 اسفند 1399

اعتماد به انتخاب دیگران (5)

پیدا کردن کتاب مناسب و باکیفیت برای کودکان و نوجوانان یکی از دغدغه‌های همیشگی کسانی است که با این گروه سر و کار دارند؛ اما به انتخاب و معرفی چه کسانی می‌توان اعتماد کرد؟ اعتماد به کتابفروش‌ها، بررسی فهرست کتاب‌های پرفروش، مراجعه به فهرست‌های کارشناسی شده‌ی کتاب کودک و نوجوان؟ این بار به سراغ مهدی رجبی و ریحانه جعفری دو نویسنده کودک و نوجوان رفته‌ایم و از آن‌ها خواسته‌ایم کتاب‌هایی که می‌پسندند را به مخاطبین وینش معرفی کنند.

زهرا ماهری

یکی از این راه‌ها رفتن به سراغ کسانی است که در حوزه‌ی کتاب کودک و نوجوان کار می‌کنند. منتقدان، نویسندگان، تصویرگران، مترجمان و …

برای همین تصمیم گرفتیم گه‌گاهی به سراغ این افراد برویم و از آن‌ها بخواهیم کتاب‌های خوبی که در حوزه‌ی ادبیات کودک و نوجوان خوانده‌اند، معرفی کنند.

پیشنهادهای مهدی رجبی (نویسنده)

زیبا صدایم کن، نویسنده: فرهاد حسن‌زاده، ناشر: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان

زیبا دختری است که در موسسه‌ای زیر نظر بهزیستی زندگی می‌کند. مادرش ازدواج کرده و پدرش برای مدتی نامعلوم در آسایشگاه بیماران روانی بستری است. زیبا قرار است به ملاقات پدرش برود اما ماجرا طور دیگری رقم می‌خورد. پدر می‌گوید به خاطر تولد زیبا این بار او می‌خواهد از آسایشگاه بیاید بیرون. پدر حق خروج ندارد، ولی عوضش مغز خلاق و پیچیده‌ای دارد برای نقشه کشیدن. با کمک زیبا او از آسایشگاه می‌گریزد. او موتور یکی از کارکنان آسایشگاه را برمی‌دارد (به قول خودش قرض می‌گیرد) و زیبا را برای شرکت در یک تور پدر و دختری، ترک موتور سوار می‌کند.

پدر و دختر درگیر حوادث تلخ و گاه خنده‌داری می‌شوند. زیبا از زندگی و تلخی‌هایش خسته شده و حالا پدرش گرفتاری‌ها را دو چندان کرده است. آیا نقطه‌ی امیدی برای زندگی او وجود دارد؟ زیبا داستان زندگی دختران زیادی است در شهرهای کوچک و بزرگ ایران که درگیر بحران فقر و طلاق شده‌اند و کسی روایت‌گر حال‌شان نیست.

داستان روایت جذابی دارد و هر چند فضا غم‌انگیز است اما نویسنده لحظات شادی در آن خلق کرده که فضای تیره را تلطیف می‌کنند. فرهاد حسن‌زاده دختران نوجوان و ویژگی‌ها روحی آن‌ها را به خوبی می‌شناسد و شخصیت‌هایی دوست داشتنی و ماندگار خلق کرده است.

تابستان اردک ماهی، نویسنده: یوتا ریشتر، مترجم: کتایون سلطانی، ناشر: افق

دانیل و لوکاس نمی‌دانند که مادرشان به بیماری‌ای لاعلاج مبتلا شده است. آن‌ها فقط در فکر صید اردک ماهی هستند هرچند هنوز ماهیگیری را خوب یاد نگرفته‌‌اند. داستان از منظر آنا، دختر همسایه‌ روایت می‌شود که به نوعی نقش خواهرخوانده را برای برادرهای ماجراجو دارد. او هم در این ماجراجویی همراه آن‌ها می‌شود. آیا آن‌‌‌ها می‌توانند اردک ماهی را شکار کنند و از چرخه‌ی هستی خارجش کنند؟ آیا چیزی درباره‌ی مفهوم مرگ می‌دانند؟ اما مرگ مادر نزدیک است و روایتی تلخ در جریان.

تشریح حقیقتی اجتناب‌ناپذیر به نام مرگ برای مخاطب کودک و نوجوان کاری است دشوار. اما نویسنده‌‌ی کتاب، «یوتا ریشتر» با تسلط بر هنر داستان‌نویسی قدم در این چالش بزرگ گذاشته است. او که دانش‌آموخته‌ی‌ الهیات نیز هست، با زبانی ساده و روایتی پر از نشانه و نماد، بدون استفاده‌ شعاری از مفاهیم مذهبی، مواجهه‌ی‌ آنا و دانيل و لوكاس را با مفهومی تلخ و سنگین به نام مرگ، پیش روی مخاطبش به تصویر می‌کشد.

مرگ پیچیده است، آن‌قدر پیچیده که نه مذهب و نه علم، هیچ‌کدام هنوز نتوانسته‌اند پاسخی قانع‌کننده درباره‌‌ی چیستی و چرایی‌اش و اینکه پس از آن واقعاً چه اتفاقی برای انسان می‌افتد پیدا کنند. تنها کاری که از دست ما برمی‌آید این است که مرگ را بپذیریم و با آن کنار بیاییم. مرگ زاده‌ی‌ زمان است و توقف‌ناپذیر و غیرقابل‌انکار.

زیر نور ماه شیشه‌ای، نویسنده: ژاکلین وودسون، مترجم: کیوان عبیدی آشتیانی، ناشر: افق

لورل دختر نوجوانی است که مادر و مادربزرگش را در یک طوفان هولناک از دست داده است و با پدرش زندگی می‌کند. این حادثه فراتر از تحمل لورل است و او برای رهایی از این رنج درونی به خیال خودش به سوی عشق می‌رود اما این عشق ناپخته و غیرعقلانی منجر به اعتیاد لورل می‌شود. حالا او اسیر دو چیز است. غم مرگ عزیزان که کابوسش رهایش نمی‌کند و ماده‌ای مخدر به اسم ماه که امروز و آینده‌ی او را به تباهی کشانده است.

اما لورل تنها نیست. خوشبختانه پدری هوشیار دارد که به موقع متوجه موضوع می‌شود. همراهی پدر و آشنایی با پسری مهربان و دلسوز به نام موسی مسیر داستان را تغییر می‌دهد.

مرگ عزیزان می‌تواند زندگی آدم‌ها را وارد مرحله‌ای طاقت‌فرسا و رنج‌آور کند خصوصاً اگر سن شخص داغ‌دیده کم باشد. نوجوان‌ها به خاطر تغییرات جسمی و روحی ناگهانی‌ای که در مسیر رشدشان قرار دارد گاه رفتارهایی عجیب و پیش‌بینی‌ناپذیر دارند. گاهی خودشان هم نمی‌توانند وضعیت را شرح دهند.

سرخوشی ناگهان و اندوهی که به یک‌باره از ناکجا پیدا می‌شود و بر سرشان آوار می‌شود. در این مقطع حساس، غفلت از نوجوان‌‌ها و ندیده گرفتن احساسات‌شان می‌تواند نتایجی تلخ در پی داشته باشد که بدترین آن‌ها اعتیاد است. یک بیماری روحی که شخص را به زنجیر می‌کشد و به قبرستان تیره‌روزی و تباهی می‌برد.

اعتیاد و مواد مخدر وجود دارند. غیر‌قابل‌انکارند و خانواده‌ها و نوجوان‌‌ها باید در دنیای پیچیده‌ی کنونی ابعاد مختلف آن را بشناسند. رمان زیر نور ماه شیشه‌ای شعار نمی‌دهد. واقعیت را آن‌طور که هست مطرح می‌کند. ابتدا لذت و سرخوشی کاذب لورل از مصرف مواد را تشریح می‌کند که به سرعت جایش را به رنج روحی جسمی شدیدتر می‌دهد. اما فقط یک چیز به داد او می‌رسد، حمایت و مهربانی خانواده و مهم‌تر از همه پدر خانواده. این کتاب پس‌زمینه‌ی روانشناسی بسیار قدرتمندی دارد و ذهن نوجوان را برای خطراتی که در کمین او نشسته‌اند آماده می‌کند.

عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی، نویسنده: جمشید خانیان، ناشر: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان

جمشید خانیان از بهترین نویسنده‌های نوجوان ایران است و به نظر من این کتاب همچنان بهترین کتاب اوست. قصه‌ای که با وجود فضای خشن و رعب‌آسای جنگ در پس‌زمینه مضمونی عاشقانه و شاعرانه دارد. پدر سارا اهل موسیقی و تعمیرکار پیانو است و درست وقتی جنگ شروع می‌شود برای اتمام یک دوره‌ی آموزشی به خارج از کشور می‌رود. حالا سارا و خانواده با هیولای جنگ مواجه می‌شوند.

سارا و خانواده‌اش تصمیم می‌گیرند از آبادان خارج شوند اما پیانوی سارا به جانش بسته است. پیانو را توی وانت می‌گذارند اما در میانه‌ی راه به یونس و مادربزرگش برمی‌خورند و مجبور می‌شوند پیانو را بین راه بگذارند. طبیعتاً سارا از این موضوع دلخور و خشمگین است اما آشنایی با یونس که نوجوانی است با دنیای ذهنی خلاقانه و عجیب و رفته رفته باعث می‌شود نگاه سارا هم به زندگی تغییر کند.

خواندن این رمان علاوه بر لذت بردن از داستان‌پردازی بی‌نظیر نویسنده جهان دیگری را پیش روی مخاطب می‌گستراند و تاکید دارد که به هر پدیده‌ای در جهان می‌شود از زاویه‌ای دیگر هم نگاه کرد. در لایه‌ی دیگر خواننده با مفهوم عمیق‌تر و پیچیده‌تری از مقوله‌ی دوست داشتن و عشق مواجه می‌شود. اینکه عشق همیشه زنده و پویاست حتی در گرماگرم جنگ و فاجعه. عشق به زیبایی و زیبا دیدن جهان حتی در قعر تاریکی.

پیشنهادهای ریحانه جعفری(مترجم و نویسنده)

ادسون آرانتس دوناسیمنتو و خرگوش هیمالیایی‌اش، نویسنده: جمشید خانیان، ناشر: طوطی

ادسون آرانتس دوناسیمنتو در حقیقت نام پله بازیکن قدیمی فوتبال است. داستان حول محور آتش‌سوزی سینما رکس آبادان می‌گذرد. این آتش‌سوزی در سال 57 اتفاق افتاده است و خانواده‌ای را به تصویر می‌کشد که عزیزانشان در این آتش‌سوزی در سینما گرفتار می‌شوند. نویسنده بسیار بسیار زیبا شخصیت‌های داستان و اتفاقاتی را که حول این آتش‌سوزی بوده است توصیف می‌کند.

شرایط روحی و روان‌شناختی آن موقعیت را نویسنده با فضاسازی قوی و دیالوگ‌ها و فرم خاصی که این رمان دارد به خوبی در داستان گنجانده است. داستان با منحنی مارپیچ شروع می‌شود و شخصیت اصلی داستان از این منحنی بیرون می‌پرد و با نویسنده گفت‌وگو می‌کند. کل داستان حالت مارپیچ دارد و روایت‌ها و خرده‌روایت‌ها در آن جریان دارند. معماری و فرم درخشان نویسنده در سراسر داستان به چشم می‌خورد.

عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی، نوشته جمشید خانیان، ناشر: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان

داستان این رمان درباره جنگ ایران و عراق است و خانواده‌ای که در آبادان هستند و باید شهر را ترک کنند. سارا دختر خانواده تنها چیزی را که می‌خواهد نجات دهد پیانویش است. او در راه با یونس آشنا می‌شود و در راه به خاطر نجات جان یونس و مادربزرگش مجبور می‌شود پیانویش را در بیابان میان تپه‌ها رها ‌کند. داستان سراسر انسانیت است و عشق به صلح و دوستی در همه جای داستان موج می‌زند.

نویسنده با اندیشه و معماری فکری‌ای خاصی که دارد فرم بسیار خوبی برای رمان به وجود آورده است. شخصیت پردازی، دیالوگ و فضاسازی این رمان بسیار خوب است و آدم را با خودش درگیر می‌کند و به این زودی‌ها این داستان از یاد آدم نمی‌رود. من همان اوایل چاپ سال 89 این داستان را خواندم و تا الان به یاد من مانده است.

لاغر استخونی (دو جلد)، نویسنده: باربارا پارک، مترجم: ریحانه جعفری، ناشر: کتاب جمعه

باربارا پارک از نویسنده‌های بسیار خوب آمریکایی است. کتاب‌های این نویسنده را که می‌خوانید پر از لایه‌های متعدد روان‌شناختی است و زمینه‌های روان‌شناختی را به صورت غیرمستقیم در کارهایش می‌بینیم. اغلب شخصیت‌ کتاب‌هایش کودک یا نوجوان هستند. کتاب لاغر استخوانی دو جلد است. کتاب شخصیتی به اسم الکس دارد که بسیار لاغر و استخوانی است و از بقیه‌ی همکلاسی‌هایش از لحاظ ظاهری کوچک‌تر است؛ ولی ذهن بسیار خلاقی دارد و می‌خواهد خودش را یکجوری مطرح کند.

الکس تو بازی بیسبال و بعضی کارهای دیگر کنار گذاشته می‌شود. او می‌خواهد خودش را به دیگران اثبات کند. تلاشی که این نوجوان برای اثبات خود می‌کند بسیار درخشان است. به نظرم کتاب‌های خانم باربارا پارک کتاب‌هایی است که هم نوجوانان می‌توانند بخوانند هم مربی و والدین.

این کتاب را که می‌خوانیم با جهان الکس و کودکی که تازه وارد دنیای نوجوانی شده است، آشنا می‌شویم. تفکرات عمیق و حساسیت‌هایی که به اطرافشان دارند و نمی‌شود سرسری از آن‌ها گذشت و باید با درایت و اندیشه با آن‌ها رفتار کرد. کتاب‌ها بسیار درخشانند و من از نحوه‌ی روایت‌گری راوی تحت تاثیر قرار گرفتم. صحنه‌پردازی و فضاسازی بسیار درخشان با رگه‌هایی از طنز در این داستان جریان دارد. داستان‌ها در ظاهر تلخ است اما با زبان طنز نویسنده رمان را شگفت‌انگیز و به یادماندنی کرده است.

ناروال نهنگ تک شاخ، نویسنده: لاله جعفری، ناشر: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان

این داستان سراسر تخیل است و در بستر اقیانوس اتفاق می‌افتد و تمام شخصیت ها از عروس دریایی، اسب‌ها و شخصیت متعددی که داستان دارد فانتزی است. ماجرای داستان درباره‌ی عروسی عروس دریایی و اسب آبی است و ماهی‌گیری که می‌خواهد یکسری از ماهی‌ها را صید کند و کف اقیانوس سوراخ شده است.

اتفاقاتی که در داستان رخ می‌دهد بسیار شگفت‌انگیز است و چیزی که من را بسیار متحیر می‌کند خلاقیت بی‌نظیر نویسنده است. خیلی از داستان‌ها مشابه دارند، اما در این رمان شما هیچ‌چیزی را نمی‌بینید که قبلا روایت شده باشد. از فضاسازی تا اسم شخصیت‌ها، دیالوگ‌ها و نثر بسیار خوب که این کتاب را خواندنی می‌کند.