امروزه اکثر کتاب‌های بازار نشر را آثار ترجمه تشکیل می‌دهند. پرفروش‌ترین کتاب‌های دنیا خیلی سریع ترجمه و وارد بازار می‌شوند. گاهی چند ناشر هم‌زمان ترجمه‌های متفاوتی از یک کتاب را با فواصل خیلی کم وارد بازار می‌کنند و جالب اینجاست که ظاهراً همه‌شان هم فروش خوبی دارند.

بالطبع، چاپ ترجمه‌ی کتابی پرفروش برای ناشران ریسک کمی دارد. هم به دلیل این‌که کتاب امتحانش را پس داده، و هم این‌که نداشتن قانون کپی‌رایت در ایران باعث می‌شود ناشر هزینه‌ی خیلی پایین‌تری را متقبل شود. از جمله کتاب‌هایی که با این رویکرد روی پیشخان کتاب‌فروشی‌ها فراوان می‌بینیم، کتاب‌های خودیاری هستند.

کتاب‌های خودیاری در میان جامعه‌ی کتاب‌خوان‌های حرفه‌ای، چندان کتاب‌های خوش‌نامی نیستند. معمولاً این کتاب‌ها را سخیف، بی‌محتوا و دم‌دستی ارزیابی می‌کنند. چگونه موفق شویم، چطور ثروتمند شویم، چطور بقیه را عاشق خودمان کنیم و… اغلب موضوعاتی زرد تلقی می‌شوند، اما واقعیت این است که به چند دلیل کتاب‌های خودیاری ژانر بسیار مهمی هستند.

اول اینکه بسیار پرفروش هستند و از سوی مخاطبین در همه جای دنیا از نیویورک تا نایروبی از آن‌ها استقبال می‌شود. دوم اینکه کتاب‌های خودیاری امروزی دیگر کتاب‌های خودیاری سابق نیستند و با رویکرد علمی، فلسفی و روانشناسی آکادمیک، دیگر نمی‌توان بسیاری از آن‌ها را در ژانر سبک و مبتذل جای داد.

مسئله‌ی سوم و مهم‌تر هم این است که در نگاهی گذشته‌نگر می‌توان بیشتر فلسفه و اندیشه‌ی بشری در شرق و غرب را در ژانر خودیاری جای داد. مگر نه این است که افلاطون، اپیکتتوس، مارکوس اورلیوس و ده‌ها متفکر و فیلسوف دیگر، توصیه‌هایی برای زیست بهتر و سعادتمندتر بشر می‌خواستند ارائه کنند؟

نتیجه این‌که، در زمان حاضر نگاه یک ناشر به موضوع خودیاری احتمالاً متفاوت از قبل است و به این دسته از کتاب‌ها جدی‌تر از گذشته بها می‌دهد و صرفاً تقاضای بیشتر بازار نشر نیست که این اهمیت را ایجاب می‌کند.

اما یک نکته‌ی مغفول در بازار نشر ما در مورد کتاب‌های خودیاری وجود دارد. تقریباً تمام این کتاب‌ها توسط غیر ایرانی‌ها و حتی غیرخاورمیانه‌ای‌ها نوشته شده‌اند و در نتیجه مخاطب هدف این کتاب‌ها شهروندان کشورهای توسعه‌یافته بوده‌اند و احتمالاً نویسنده‌ی این کتاب‌ها لحظه‌ای به مخیله‌اش خطور نکرده است که یک یمنی مبتلا به وبا، یک سوریه‌ای در حال فرار از دست داعش، یک فلسطینی اخراج‌شده از خانه‌ی پدری، یک ایرانی رنجور از تحریم و سایه‌ی جنگ، یا یک عراقی قربانی بمب چطور می‌تواند از این کتاب‌ها بهره ببرد و مسیر بهتری به سمت سعادت طی کند.

راهنمای رستگاری در جابلقا، کتاب #خودیاری خوش‌دلی و رضایت برای خاورمیانه‌ای‌ها توسط نشر اگر با چنین نگاهی به دنیای کتاب‌های خودیاری انتخاب شده است. البته بالطبع از آن‌جایی‌ که ذائقه‌ی مخاطبان فارسی‌زبان به کتاب‌های خودیاری غربی عادت دارد، چنین انتخابی قدمی پر ریسک برای یک انتشارات به‌شمار می‌رود.

اغلب ناشران به‌ویژه در آغاز کار، سراغ کتاب‌هایی می‌روند که جواب پس داده باشند و توسط نویسندگان و مترجم‌های معروف نوشته یا ترجمه شده باشند. درواقع، هرچند ناشران معمولاً طبق سلیقه‌ی مخاطب کتاب منتشر می‌کنند، اما باید به این نکته هم توجه کرد که ناشران نقشی هم در شکل‌گیری این ذائقه و سلیقه ایفا می‌کنند.

منطقه‌ی خاورمیانه و غرب آسیا امروزه دستخوش آسیب‌ها و دشواری‌های فراوانی است. به‌عنوان یک ایرانی که در شرق‌مان طالبان بعد از بیست سال سر برآورده و در غرب‌مان عراق گرفتار مشکلات امنیتی و چنددستگی است و خودمان هم زیر سایه‌ی تحریم و جنگ اقتصادی و… قرار داریم، به‌سختی می‌توانیم در مورد خوشبختی، بدون در نظر گرفتن محدودیت‌ها و دشواری‌هایی که جغرافی‌مان برایمان ایجاد کرده است، صحبت کنیم.

برخلاف کتاب‌های خودیاری غربی که رویکردشان بیشتر مبتنی بر به رسمیت شناختن تغییرات بنیادین است، رستگاری در جابلقا بیشتر مبتنی بر پذیرش این واقعیت تلخ و ناامیدکننده‌ استوار شده که شرایط فعلی خاورمیانه تغییرناپذیر است. با احترام و محق دانستن نقد منتقدینی که بر این ناامیدی شبهه وارد می‌کنند، فرض اصلی کتاب بر همین تغییرناپذیری بنانهاده شده است و نویسنده پس از قبول این فرض درصدد است به این سؤال پاسخ بدهد که بعدش چه باید بکنیم؟

در خاورمیانه‌ای که بدبیاری‌ها و بدبختی‌هایش برای نسل ما ابدی خواهد بود، چه طور خوشبخت زندگی کنیم؟ البته پاسخ‌های نویسنده به این سؤال مهم الزاماً نمی‌تواند کافی باشد، کما اینکه جواب‌های هیچ بنی بشری در مورد خشنودی و خوشبختی بشر تابه‌حال کامل نبوده است، اما در دنیای امروز مطرح کردن سؤال‌های درست بسیار مهم‌تر از پاسخ‌های درست است. سؤال‌های این کتاب در مورد مفهوم رضایت و خوشبختی تلنگری است برای ذهن مخاطب خاورمیانه‌ای که نگاهش گاهی می‌تواند بسیار متفاوت از نگاه انسان دنیای توسعه‌یافته‌ی کتاب‌های خودیاری رایج باشد.

امیدواریم مخاطبان هم با پرسش‌ها و تلنگرهای این کتاب نگاه جدیدی به زیست خود به‌عنوان یک انسان خاورمیانه‌ای پیدا کنند یا حداقل در ذهن‌شان این جرقه زده شود که رویکرد خودیاری غربی‌ها الزاماً برای ما خاورمیانه‌ای‌ها کارآمد و بسنده نیست.

یادداشت ناشر