کتاب صوتی یا کتاب گویا، اولین‌بار در دنیا برای پاسخ به نیاز نابینایان تولید شد. در ایران هم دکتر علی‌اصغر آموزگار که خودش فردی نابینا بود، نخستین‌بار دست به انتشار کتاب گویا زد. اما محبوبیت کتاب‌های گویا، دایره‌ی افراد نابینا را درنوردید و به تدریج میان عموم فراگیر شد، «کتاب شنیدن» در کنار «کتاب خواندن» نشست و استفاده‌ی بهینه از زمان‌های طولانی رفت‌وآمد در شهرهای بزرگ و یا وقت‌های درگیر با کارهایی که چندان ذهن را درگیر نمی‌کردند، شدند از عمده دلایل کتاب شنیدن. 

پیش از به‌جود آمدن جدی شرکت‌های تولید کتاب صوتی در ایران، نمایشنامه‌خوانی، نزدیک‌ترین ژانر به کتاب‌ صوتی بود که هنوز هم در میان اهالی فرهنگ محبوب است. کتاب گویا شد فرزند خلف این ژانر قدیمی و ریشه‌دار و پس از آن، تولیدات صوتی دیگری از کتاب‌ها هم به بازار آمدند که البته در این پرونده موضوع نشده‌اند؛ پادکست‌ها. رادیوهای اینترنتی کتاب که در آن‌ها گوینده به «قصه‌گویی» پایبندتر است از فرآیندی که در آن کتاب‌ها صوتی می‌شوند. در تولید یک کتاب صوتی وفاداری به متن کتاب حداکثری است، کتاب به زبان کتابی و رسمی تولید می‌شود و در آن خبری از شکسته‌خوانی نیست مگر وقتی که که نویسنده نقل قولی را شکسته نوشته است. همین است که خیلی‌ها موقع گوش کردن به کتاب صوتی حواس‌شان پرت می‌شود و نمی‌توانند بر ادبیات نویسنده تمرکز کنند. چرا که هرکس شیوه‌ی به‌خصوص خودش را در خواندن متن‌ها رعایت می‌کند، مکث‌ها، شدت‌ها، فرازوفرودها و تأکیدات هرکس با افراد دیگر در خواندن یک متن ثابت، معمولاً متفاوت است و گوینده‌ی کتاب صوتی بسته به اینکه چقدر به یک لحن عمومی و معیار نزدیک شود، در انتقال و یا نارسایی اتمسفر کلی متن و به‌تبع آن معنای کتاب، موفق یا ناموفق است. 

پادکست‌هایی با موضوع کتاب‌ها اما به‌کل ماجرای دیگری دارند. در حالی‌که کتاب صوتی قرار است به تمامی قابلیت جایگزین شدن با کتاب چاپی را داشته باشد، پادکست‌های کتاب تنها فتح بابی هستند درباره‌ی کتاب‌ها، خلاصه یا تفسیری به‌خصوص از یک کتاب که قرار است شنونده را به خواندن متن اصلی تشویق کنند.

شباهت و تفاوت میان کتاب صوتی و پادکست‌های مبتنی بر کتاب، زیادند. این پرونده اما همان‌طور که از نامش پیداست تمرکزش را بر روی بررسی ابعادی از کتاب‌های صوتی گذاشته است. 

در مطلبی با عنوان «صفر تا صد یک کتاب صوتی» به سراغ تعریف کتاب صوتی، شیوه‌ی تولید و نسبت کتاب گویا با کتاب چاپی رفته‌ایم. سجاد سجودی در این متن با استفاده از تجربه‌ی کاری خودش در یکی از شرکت‌های تولید کتاب صوتی به سئوالات زیادی در این زمینه پاسخ داده است: 

صفر تا صد یک کتاب صوتی

هادی عیار، در این پرونده مطلبی نوشته با عنوان «قصه‌گوی بنیامین از گور برمی‌خیزد». این مطلب که درباره‌ی محبوبیت کتاب‌های صوتی در ایران و دنیا است با استفاده از نظریه‌ی مارشال مک لوهان توضیح می‌دهد که تا قبل از چاپ، انسان برای آموختن دانش و کسب آگهی به طور غالب از حس شنوایی خود استفاده می‌کرده. نویسنده محبوبیت روزافزون کتاب‌های صوتی را با استفاده از همین نظرگاه توضیح می‌دهد. 

«قصه‌گو»ی بنیامین از گور برمی‌خیزد

مطلب آخر این پرونده اما ترجمه‌ای است از مقاله‌ی علمی دنیل ویلینگام، استاد روانشناسی دانشگاه ویرجینیای آمریکا، درباره‌ی تفاوت‌های گوش داده به کتاب صوتی با خواندن متن چاپی کتاب. 

آیا گوش دادن کتاب صوتی با خواندن آن کتاب یکی است؟