خواندن کتاب سلطنت ترس؛ نگاه یک فيلسوف به بحران سياسی كنونی‌مان به قلم مارتا نوسبام به کسانی که مشتاق‌اند تاثیر احساسات را در امور سیاسی دنیای مدرن بفهمند، توصیه می‌شود. نویسنده این کتاب خانم مارتا سی. نوسبام استاد حقوق و اخلاق در گروه فلسفه دانشکده حقوق دانشگاه شیکاگو است و تاکنون بیش از ۲۲ کتاب را در حوزه اخلاق، احساسات و حقوق از منظری فلسفی به رشته تحریر درآورده که برخی از آنها عبارتند از: طغیان اندیشه، ارسطو، ذکاوت احساسات، خشم و بخشش، کین‌توزی، سخاوت، عدالت، نه در سودای سود و… .

او به فیلسوف احساسات معروف است و در کتاب سلطنت ترس از دریچه احساسات بشر و با نگاهی فلسفی و گاهی روانشناختی بحران‌های روز را بررسی و تحلیل  می‌کند.

اتفاقی که باعث شده نوشتن این کتاب در ذهن نویسنده‌اش جرقه بزند، پیروزی غیرمنتظره دونالد ترامپ در انتخابات ۲۰۱۶ ایالات متحده آمریکا بوده است. یعنی درست زمانی که مارتا نوسبام در آستانه انتخابات، متوجه می‌شود که افراد جامعه‌اش به خاطر شرایط نامطلوب اقتصادی، احساس ترس و ناامنی دارند و به جای مقابله با مشکلات، راه حل را در مقصر انگاشتن و حذف دیگران می‌بینند. در واقع او به این نتیجه می‌رسد که ترس از وضعیت باعث شده مردم به جای تحلیل کارآمد، به استراتژی‌های تهاجمی «دیگری‌سازی» دست بزنند و در نتیجه، نوعی دو دستگی در جامعه به وجود بیاید.

طبق نظر نوسبام، از دل همین ترس است که ترامپ با وجود افکار نژادپرستانه و روحیه زن ستیزی‌اش، از سوی جامعه آمریکا در قامت رئیس‌جمهور پذیرفته می‌شود. اینجاست که نوسبام نشان می‌دهد ترس چطور به تهدیدی برای دموکراسی تبدیل می‌شود.

از نظر او اگر چه در یک نظام سلطنتی یا دیکتاتوری می‌توان بدون نیاز به همراهی احساسات مردم، مبادرت به اجرا یا تعلیق قوانین کرد، اما در یک نظام دموکراتیک این امر ممکن نیست، جز با همراهی قلوب و اذهان مردم. این فیلسوف در کتابش این سوال را مطرح می‌کند که در دموکراسی علاوه بر این همراهی مردمی، به چه چیز بیشتری نیاز است؟ و در پاسخ می‌گوید: عشق به خیر، امید به آینده و عزم راسخ برای مبارزه با نیروهای فرساینده‌ای مثل نفرت و عداوت و حسادت که همه‌شان به ترس برمی‌گردد و از آن نشات می‌گیرد.

نوسبام با رویکردی فلسفی توضیح می‌دهد که ترس به عنوان مادر احساسات و اولین و قدرتمندترین آنها چگونه راه گفت‌وگوی عقلانی را می‌بندد. چشمه‌ی امید را مسموم می‌کند و مانع از تعاون سازنده برای ساخت آینده می‌شود.

طبق تحلیل مارتا نوسبام درست است که خشم و نفرت و انزجار هم برای #دموکراسی خطرناک است، اما ترس، هم به لحاظ ژنتیکی و هم به لحاظ علی، بر آن‌ها اولویت دارد و اصلاً به خاطر احساس ترس است که آن احساسات دیگر شکلی زهرآگین به خود می‌گیرند. او معتقد است بهترین راه برای ریشه‌یابی این مسایل کمک گرفتن از فلسفه است؛ چرا که کار فلسفه هدایت زندگی آزموده است و روش سقراطی فلسفه‌ورزی هرگز تحمیل یا تهدید یا ریشخند نمی‌کند، بلکه بر پایه این تواضع شکل می‌گیرد که واقعاً چقدر کم به فهم نائل می‌شود و البته همراه با تعهد به استدلال‌هایی که دقیق و صادقانه‌اند.

اگر چه کتاب سلطنت ترس… در ابتدا  با یک مسئله سیاسی آغاز می‌شود، اما روشی که در کتاب دنبال می‌شود تنها معطوف به سیاست عمومی و تحلیل اقتصادی نیست، بلکه به گفته خود نویسنده درباره خیری عمومی‌تر و درون‌نگرانه‌تر است. کتاب تلاشی است برای فهم نیروی محرکه رفتارهای انسان در اجتماع و راهنمایی برای اقدام و کنش. نیمه اول کتاب استدلال‌های کلی و عام درمورد چیستی عدالت و حقوق اولیه شهروندان است و  نیمه دوم آن به ماهیت احساسات بشری و نقش آن در زندگی فردی و اجتماعی می‌پردازد.

منظور نهایی کتاب سلطنت ترس… این است که با شناخت چگونگی این احساسات و از طریق تلاش‌های اجتماعی و طراحی نهادها بتوان از سیاست‌هایی اجتناب کرد که این احساسات را شکل می‌دهند.

نکته جالب توجه این کتاب آن است که در فصل مجزایی از آن به مسئله زن‌ستیزی و ارتباطش با احساساتی مانند خشم و انزجار و حسادت پرداخته می‌شود؛ به اینکه چطور خصومت‌ورزی با زنان به هنگام تلاش برای تصدی مناصب رهبری و مدیریتی ریشه در ترس دارد. نویسنده تاکید می‌کند که مطلوب یک جامعه نه ملغمه مسموم جنسیت‌زدگی و زن‌ستیزی بلکه استراتژی‌هایی است که افراد را به جایی فراتر از آنچه خانواده ترس می‌نامیم، می‌برند؛ فعالیت تعاونی و همکاری برای آینده‌ای درخشان‌تر در کنار یکدیگر.

نویسنده با کمک نظریات فلاسفه و همچنین با ارجاعات روانشناختی و مستندات مربوط به عصب‌شناسی مفاهیم امید، محبت و بینش را تعریف می‌کند و دلایلی می‌آورد تا نشان دهد که چرا جامعه به تحقق این احساسات برای حل مشکلاتش نیاز دارد. مثلاً در این کتاب امید به عنوان نقطه مقابل ترس و به مثابه اصلی عملی مطرح و استدلال می‌شود که چرا برای رسیدن به اهداف والای اجتماعی و انجام کارهای نیک لازم است.

سپس این سوال انضمامی پیش می‌آید که برای قدم برداشتن از ترس به سوی امید، باید مشوق کدام عمل‌ها در عرصه شهروندی بود و اساساً کدام نهادها دلایل وافی برای امیدواری را در جامعه فراهم می‌کنند. فصل‌های پایانی کتاب سلطنت ترس… به پاسخگویی در مورد همین موضوعات انضمامی می‌گذرد.

نوع بیان نویسنده کتاب که از قضا از فیلسوفان شناخته شده جهان است، به آسان‌خوانی و راحت‌فهم بودن مطالب کتاب کمک زیادی می‌کند. او برای انضمامی شدن بحث در سراسر کتاب مدام از مثال‌های روز و یا نمونه‌های تاریخی (تاریخ یونان و روم باستان) استفاده می‌کند و به این ترتیب مباحث فلسفی را از حالت انتزاعی صرف به مسائل روزمره تبدیل می‌کند. این امتیازات موجب شده کتاب سلطنت ترس… از تکلف‌های معمول متون فلسفی به دور باشد.