کافکا؛ گفتنی‌های بسیار

 فرانتس کافکا بیش از صدسال پیش به‌دنیا آمد، چهل سال بیشتر زندگی نکرد و اکثر نوشته‌هایش پس از مرگش منتشر شد با این‌حال حضور و تأثیرش در دنیای ادبیات همچنان قوی و عمیق است و با سبک خاص خود اصطلاح کافکایی را تبدیل به نوعی نگاه به زندگی کرد.

تاکنون علاوه بر آثارش، درباره زندگی شخصی او، رابطه‌اش با پدر و معشوقه‌اش، چاپ نوشته‌هایش برخلاف وصیتش به دوست نزدیکش و تأثیر قومیتش، ده‌ها کتاب نوشته شده. گویا کافکا جهانی سرشار از سایه_روشن و شگفتی برای بررسی و کشف باقی گذاشته.

بعضی از آثار او به فیلم و نمایش تبدیل شده‌اند و تحلیل‌های فراوانی درباره آثارش از منظرهای مختلف انجام شده. منتقدان ادبی از زوایای متفاوت کارش را بررسی کرده‌اند و روانشناسان زندگی او را زیر ذره‌بین گذاشته‌اند. از فلسفه تا سیاست، روایت‌های مختلفی از زندگی و آثار او شده.

این پرونده گوشه‌ای از بسیار گفتنی‌ها درباره کافکاست.

ابتدا نگاهی کوتاه به زندگی کافکا و یکی از آثارش می‌اندازیم که در زمان حیاتش منتشر شد. گروه محکومین یکی از داستان‌های کوتاه کافکا است که موضوع آن همچنان بعداز گذشت صدسال جاری و جدی است؛ اعدام.

گروه محکومین داستان کوتاه گروه محکومین را کافکا به زبان آلمانی در سال 1914 نوشته بود و پس از 5 سال آن را به ناشر ارائه داد. از آن زمان بیش از 100 سال می‌گذرد و مجازات اعدام با وجود تمام تلاش‌های بشریت برای لغو آن هم‌چنان پابرجا مانده است و این رویه غیرانسانی یکی از ابزارهای غلبه ستمگران و حاکمان و نهادهای حاکمه بر مردم و انسان‌هاست. برخی معتقدند این داستان کوتاه سرنوشت انسان را به شکلی نمادین به تصویر کشیده است، اما اکنون که آنرا می‌خوانیم می‌توانیم دریابیم زمانی که کافکا این اثر را خلق می‌کرد آن را با توجه به تجربه‌های غیرانسانی پیشین بازآفرینی کرد.

پیشتر گفتیم که درباره آثار و اندیشه‌های کافکا هنوز بحث و بررسی انجام می‌شود. سبک نوشته‌های او و نگاه خاصش تحلیل‌های فراوانی را موجب شده و اغلب این بررسی‌ها در جهت کشف مضامین عمیق از نوشته‌های او هستند. اما آیا نمی‌شود نگاه انتقادی به آثار او داشت؟ به‌ویژه درباره آثاری که خود او تمایلی به انتشارشان نداشت و چه‌بسا اگر می‌خواست به چاپ برساند تغییراتی اساسی در آنها می‌داد.

نقد خواندنی روبرت صافاریان را به یکی از نوشته‌های کافکا که پس از مرگش منتشر شد بخوانید.

کافکا یهودی بود و به زبان آلمانی آثارش را نوشت. زبان مادری او «ییدیش» بود اما نمی‌توانست به آن زبان بنویسد. از آنجا که هرزبانی، فرهنگ و نوعی نگاه به همراه خود دارد آیا ناتوانی کافکا در نوشتن به زبان مادری تأثیری در نوشته‌هایش بجا گذاشته؟ گفتیم که، درباره کافکا مطالب زیادی می‌توان نوشت!

مسخ‌شدگی در زبان مادری: یادبود «زبان ییدیش» در آثار فرانتس کافکا کافکا جایی در یادداشت‌های روزانه‌اش در توجیه عشق ناقصش به مادرش آن را ناشی از زبان می‌داند. او مادر یهودی‌اش را به آلمانی مادر صدا می‌کند و چیزی این میان غلط است. کازانووا هم در کتاب جمهوری جهانی ادبیات تصویری متفاوت از همه تصاویر قبلی او به دست می‌دهد و کافکا را بیشتر یک منتقد رادیکال اجتماعی می‌داند تا نویسنده‌ی افسرده یا نیهیلیست. به اعتقاد کازانووا، درک سیاسی و اجتماعی از آثار کافکا را باید در میانه‌ی بافتِ فرهنگی شهر پراگ جستجو کرد. به راستی رابطه بین کافکا و زبان ییدیش چه بود؟

«مسخ» معروفترین اثر کافکاست. داستان آدمی که یک روز صبح از خواب بیدار می‌شود و می‌بیند تبدیل به حشره شده. این حشره به قدری در دنیای ادبیات معروف گشته که امروزه تبدیل به نمادی برای جهان کافکایی شده و چاپ‌های مختلف این کتاب در جهان اغلب با تصویری از یک حشره برروی جلدشان منتشر می‌شود. اما جالب است بدانید وقتی این کتاب قرار بود برای بار اول چاپ شود، کافکا در نامه‌ای از ناشر خواست که تصویر حشره روی جلد کتاب کار نشود!

اگر دنبال دلیل این ماجرا هستید این مقاله را بخوانید.

چرا کافکا دوست نداشت تصویر روی جلد مسخ یک حشره باشد؟ کافکا نگران روی جلد کتاب مسخ بود و در نامه‌ای به ناشر صریحا بیان کرد نمی‌خواهد تصویر یک حشره روی جلد این کتاب نقاشی شود و چنان جلدی بدترین انتخاب برای کتابش خواهد بود. چرا کافکا چنین اصراری داشت؟ نگاهی به پیشنهاد خود نویسنده برای روی جلد «مسخ» (خانواده در اتاق نشیمن در روشنایی و گرگور سامسا به تنهایی در اتاقی کاملاً تاریک) نشان می‌دهد او می‌خواست شکل فیزیکی حشره در ابهام باقی بماند و ضمناً او «مسخ» را داستانی درباره خانواده هم می‌دید. امروزه اما چاپ‌های جدید «مسخ» همگی با تصویر حشره روی جلد منتشر می‌شوند و حتی تصویر کافکا و حشره به نمادی از جهان کافکایی تبدیل شده است. چه اشتباهی!

«وضعیت کافکایی» نام کتابی است که شامل چهارمقاله درباره آثار کافکاست. مقالاتی که بیشتر به نقد روایی و ساختاری و استعاری نوشته‌های او می‌پردازد.

کاوان محمدپور در مطلب «زبان ادبی کافکا» به نقد و بررسی این کتاب پرداخته است.

زبان ادبی کافکا شاید کمتر نویسنده‌ای است که به اندازه‌ی فرانتس کافکا در معرض خوانش‌های متعدد انتقادی بوده باشد. از سویی متفکرانی چون بنیامین و آدورنو هرگونه ارزیابی تمثیلی- استعاری، چه الهیاتی و چه اسطوره‌شناختی از آثار وی را به باد انتقاد می‌گیرند و از سوی دیگر دوست و وصی آثار‌ش، ماکس برود نوشته‌‌های او را استعاره‌ای بر امر پنهان الهیاتی می‌داند. دلوُز و گُتاری او را در پرتو «ادبیات خُرد»(اقلیت) نویسنده‌ای متخطی قلمداد می‌کنند و از جنبه‌ای دیگر پاسکال کازانووا بیشتر آثارش را یادبودی در مدح زبان مادری‌اش –ییدیش- می‌داند. حجم نقد و بررسی‌های آثار کافکا چنان انبوه و بعضاً متضاد است که نویسنده‌ی هموطنش، میلان کوندرا از اصطلاح «کافکالوژی» برای توصیف آنها استفاده می‌کند.

کافکا داستان‌های کوتاه بسیاری نوشته بود. در اینجا می‌توانید یکی از این داستان‌های خیلی کوتاه را با ترجمه سعید جهان پولاد بخوانید.

«کرکس»، داستان کوتاهی از کافکا «کرکس» داستانی کوتاه از فرانتس کافکا است که در زمانی بین سال‌های ۱۹۱۷ تا ۱۹۲۳ نوشته شده است. این متن معمولاً با داستان پرومته کافکا مقایسه می‌شود که کرکس در این اثر جایگزینی برای عقاب است.

وینش پیش از این هم پرونده‌ای درباره کافکا منتشر کرده بود. اگر دوست دارید بازهم اطلاعات بیشتری درباره کافکا و جهان کافکائی به‌دست بیاورید، خواندن این پرونده را از دست ندهید.

فرانتس کافکا و آنچه از او باقی ماند فرانتس کافکا (۱۹۲۴-۱۸۸۳) یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان آلمانی‌زبان در قرن بیستم میلادی است. او به نزدیک‌ترین دوست خود ماکس برود وصیت کرده بود که تمام آثارش را پس از مرگش ترجیحاً نخوانده بسوزاند. ماکس برود اما از این خواسته سرپیچی کرد و امروز بیشتر آثار کافکا در دسترس ماست. پرآوازه‌ترین آثار کافکا، داستان بلند «مسخ»، رمان محاکمه و رمان ناتمام قصر هستند. علاوه بر این سه اثر، در این پرونده ما به نقد و معرفی امریکای ناتمام او هم پرداخته‌ایم. درباره‌ی زبان، زادگاه و سبک او مقالاتی نوشته‌ایم، اصطلاح «کافکایی» را تشریح کرده‌ایم و  نقد و معرفی کتاب‌هایی را هم برای شناخت هرچه بهتر او و نوشته‌هایش برایتان گردآورده‌ایم. پرونده‌ی «کافکا» را در وینش بخوانید و برایمان از کافکاخوانی‌های خودتان در بخش کامنت‌ها بنویسید.

شما هم اگر مطلب جالبی درباره کافکا و آثارش خوانده‌اید، با ما به اشتراک بگذارید.

فرانتس کافکا