نام اولیه رمان «اوشانان» بود. به علت نقش کلیدی نفت در رمان، از یک افسانه بومی سرزمین‌های تات زبان ایران، اوشانان که نام دیو خوشبختی است عاریه گرفته شد؛ تالی معنای نفت در ایران. اما به علت این‌که مخاطبان عام با این نشانه معنایی آشنا نبودند به پیشنهاد انتشارات، تصمیم به تغییر نام رمان گرفته شد.

از منظری دیگر به اثرم نگاه کردم. سرنوشت کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ با حزب توده شدیداً گره خورده و اثر به‌خصوص در فصل اول رمان (بخت توران شاهی) تراژدی دردناک اعضای حزب است. آنان که فعالیت‌ها و جنبش‌های کارگری و اعتصابات را پایه‌ریزی کرده بودند، در آوردگاه کودتا، در شمار فریب خوردگان بزرگ کودتا قرار گرفته و ضربه سهمگینی خوردند.

به علت ساختار رمانتیک رمان و داشتن صداهای متفاوت در اثر، آن‌ را به شکل یک ساختار موسیقایی منسجم می‌دیدم. چون کودتا طراحی غربی داشت، موسیقی ایرانی نمی‌توانست به خوبی زیر و بم آن را عیان و معنای کامل را منتقل کند. موسیقی غیر ایرانی در اولویت قرار گرفت. اپرا، اثر موسیقایی کهن و پر پرسوناژی است. تراژدی‌ای برساخته از افسانه‌ها و تاریخ اقوام با شکل و ساختاری منحصر به فرد.

پس اپرا می‌توانست تداعی‌کننده معنای متن باشد. انتخابش کردم. چون مردان حزب در آن دوران به خاطر فرم سبیل‌شان، در کوچه و بازار معروف به سبیل استالینی‌ها بودند، تصمیم گرفتم نام رمان را با تمام شرایطی که در اثر بود و شرایط به‌وجود آمده، اپرای مردان سبیل استالینی انتخاب کنم.

اپرایی مردمی در برابر زیرکی امپریالیسم (سازمان سیا و ام آی سیکس) تبدیل به سوگنامه‌ای شد در رثای جوانان این سرزمین و نفتی که چونان اوشانان؛ دیو خوشبختی مردمان بود و ابتدا سرخوشی برایشان به ارمغان آورده و در نهایت طناب دار مردمان شده بود. سرنوشت مردمان با سنجاق‌های زنگ زده به این دیو پیوند خورده، مردانی بر دار شده بودند و زنانی در فراق مردانشان دردهایشان را تکثیر می‌کردند و صدایشان در یک نظام هارمونیک قرار گرفته بود. اپرایی که بازیگرانش از فرجام آن اطلاعی نداشتند و همگی قربانی جهل و خرافه شدند.

این بود سرگذشت انتخاب نام رمان اپرای مردان سبیل استالینی.

پژوهشی