وقتی کتاب، کودکان را نجات می‌دهد

وقتی کتاب، کودکان را نجات می‌دهد

در ایران یک روز به نام ادبیات کودک (روز 18 تیرماه) و یک روز هم به نام کودک در 16 مهرماه داریم. روز ادبیات کودک و نوجوان، فرصتی برای آشنایی کودکان با کتاب و ادبیات است و به یاد مهدی آذر یزدی از سال ۱۳۸۸ به نام روز ملی ادبیات کودک و نوجوان نام‌گذاری شده است.

روز کودک در ایران متفاوت با بقیه نقاط جهان است، هرچند این تفاوت در کشورهای مختلف نیز وجود دارد؛ از 20 نوامبر گرفته تا اول ژوئن؛ هر کشوری یک روز را به نام روز کودک نامگذاری کرده است. در برخی کشورها روز کودک تعطیل است و در برخی دیگر این روز فرصتی است برای یادکردن از شرایط کودکان.

امسال روز کودک در حالی در ایران برگزار می‌شود که نگرانی از آغاز یک جنگ در دل برخی خانواده‌ها سوسو می‌زند. گروهی معتقدند به زودی دوباره جنگی رخ خواهد داد و عده‌ای هم با یادآوری جنک 12 روزه در خرداد و تیر سعی می‌کنند این بار با آرامش بیشتری شرایط را مدیریت کنند. جنگی که اسرائیل مدت‌هاست در غزه راه انداخته و حتی به نوزادان و کودکان هم رحم نمی‌کند، و تصاویر دستگیری دو کودک 6 ساله به جرم جاسوسی که با صدای بلند گریه می‌کردند ازجمله شرایط این روزها در استقبال از روز کودک است.

روزی که می تواند فرصتی برای همنشینی و همدلی برای کودکان امروز و نوجوانان فردا و جوانان آینده باشد. کودکان و نوجوانانی که به ابزار الکترونیک و بازی‌ها به شدت وابسته‌اند. فرزندانی که  زبان خاص خود را دارند و کلماتی به‌کار می‌برند که فقط هم‌نسلانشان از آن سر در می‌آورند. نوجوانان و کودکانی که ناگزیرند به مدارسی بروند که کتاب‌هایشان چندان با دانش روز همراستا نیست، و مجبورند از معلمانی درس بگیرند که تلاش چندانی برای همراهی با اتفاقات روز نمی‌کنند. مدرسه برایشان گاه همچون قفسی تنگ است و راه رهایی برایشان همان موبایل و لپ‌تاپی است که آنان را به سمت جهان و افرادی همچون خودشان پرت می‌کند.

با این حساب روز کودک فرصتی است تا  اندکی با کودکان و نوجوانان گفت‌وگو کنیم، به یاد بیاوریم که آنان چه می‌خواهند وچه چیزهایی غیر از فضای مجازی سرگرمشان می‌کند و هدفشان برای آینده چیست؟

شاید بهتر باشد زیاد از آنها توقع نداشته باشیم. شاید بهتر باشد سعی کنیم دنیا را از دریچه چشمان آنها ببینیم، مدام از خودشان و سلیقه‌شان ایراد نگیریم، و شاید بهتر باشد نویسندگان نیز بیشتر برای دل آنها بنویسند و از نصیحت کردنشان دست بردارند.

دنیای ترسناک و قدرت کتاب کودک

در فیلم‌ها و داستان‌های زیادی به این نکته اشاره شده که کتاب می‌تواند مرهم زخم باشد و آلام روحی را تسکین دهد. کودکان بسیاری بوده‌اند که در اوج جنگ، رویایشان را در کتاب‌ها جستجو کرده‌اند یا کتاب‌هایی باعث شده تا گرسنگی را فراموش کنند. فهرست این آثار طولانی است اما شاید دو کتاب «زندگی زیباست» و «کتابخوان» انتخاب مناسبی برای دو نمونه از این آثار باشد.

نمایشگاه کتاب فرانکفورت نیز امسال با توجه به جنگ‌هایی که در گوشه و کنار جهان برپاست، سعی کرده به کتاب کودک توجه ویژه‌ای داشته باشد. نمایشگاه امسال بر ادبیات کودک متمرکز شده و این مسأله را مطرح کرده که در شرایطی که جنگ‌ها، مهاجرت‌های اجباری، تغییرات اقلیمی و شکاف‌های فرهنگی زندگی میلیون‌ها کودک را تحت تأثیر قرار داده است، نویسندگان و ناشران در برابر پرسشی اساسی قرار دارند: چگونه می‌توان با کتاب به کودکان امید، درک و توانایی مقابله با جهان پیرامون بخشید؟

کارشناسان بر این باورند که کتاب‌های کودک می‌توانند به‌عنوان ابزاری برای گفت‌و‌گو درباره صلح، همزیستی و هویت عمل کنند. همچنین، قصه‌ها به کودکان امکان می‌دهند تا با تجربه‌های شخصیت‌های داستانی همدلی کرده و راهی برای فراموش کردن ترس‌ها و نگرانی‌های خود بیابند. از سوی دیگر، ناشران و تصویرگران نیز باید خلاقیت خود را برای خلق روایت‌هایی به‌کار گیرند که نه تنها سرگرم کننده بلکه آگاهی بخش باشند.

در ایران چه می گذرد

در طی چند سال گذشته انتشار آثار کودک و نوجوان با استقبال بیشتری روبه‌رو شده است. طبق آمار خانه کتاب  ۴۴۴۵ عنوان کتاب در ۱۰۵ روز ابتدایی سال ۱۴۰۴ در حوزه کودک و نوجوان منتشر شده است. همچنین نگاهی به تعداد شمارگان کل کتاب‌های کشور برحسب دسته‌بندی موضوعی نشان می‌دهد موضوع کودک و نوجوان با تعداد ۵ میلیون و ۹۸۵ هزار و ۲۲۷ کتاب، بیشترین تعداد کتاب منتشرشده در کشور است. 

اما نکته مهم دیگری در این میان  قیمت کتاب کودک است که طبق گزارش رسانه‌های مختلف همچون ایبنا و خانه کتاب، چهار برابر شده است. اگر میانگین قیمت یک کتاب کودک در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۷ هزار تومان بوده، این عدد در سال ۱۴۰۴ به چیزی نزدیک به ۱۲۸ هزار تومان رسیده است. یعنی طی تنها پنج سال، رشد قیمتی بیش از ۳۷۰درصد را تجربه کرده‌ایم.

در ظاهر، این فقط یک عدد است. اما پشت همین عدد، واقعیتی تلخ پنهان شده؛ کتاب، به‌ویژه برای خانواده‌های کم‌درآمد، در حال حذف شدن از سبد فرهنگی است. کتاب که روزی کالایی در دسترس بود، حالا کم‌کم به یک کالای لوکس تبدیل می‌شود؛ چیزی که شاید تنها در مناسبت‌ها یا برای گروهی خاص قابل تهیه باشد. تلخ‌تر از همه این‌که، این گرانی لزوماً به معنای کیفیت بالاتر نیست. در سال‌های اخیر بارها با این واقعیت مواجه شده‌ایم که کتابی با چاپ جدید، گرچه قیمت بالاتری دارد، اما نه‌تنها از نظر کیفیت بهتر نشده، بلکه گاهی چاپ آن از نسخه‌ قبلی هم ضعیف‌تر و بی‌دقت‌تر است. 

سه فهرست مهم

در گوشه و کنار ایران نهادهای متعددی هستند که کتاب کودک و نوجوان را از منظرهای مختلف بررسی و فهرست آثار برگزیده را منتشر می‌کنند . در ادامه به فهرست‌هایی اشاره می‌کنیم که مجموعه‌ای از بهترین آثار چاپ شده در طول چند سال اخیر را در برگرفته‌اند، ازجمله فهرست شورای کتاب کودک (نهادی با بیش از 60 سال سابقه)، فهرست جایزه لاکپشت‌پرنده (گروهی از فعالان ادبیات کودک با انتخاب بهترین آثار 5 سال اخیر)، و همچنین یک مجموعه شامل کتاب‌هایی درباره ایران از مکان‌ها گرفته تا شخصیت‌های ایرانی.

فهرست شورای کتاب کودک

از اینجا می‌توانید مجموعه آثار برتر کودک و نوجوان از سال 1342 تا 1403 را به انتخاب داوران شورای کتاب کودک ببینید و با خیال راحت این آثار متفاوت و جذاب را برای بچه‌ها تهیه کنید.

مجموعه کتاب‌های لاک‌پشت پرنده

فهرست لاک‌شپت پرنده بیش از 10 سال است که از بین آثار منتشر شده برای بچه‌ها، انتخاب می‌شود. این آثار از منظرهای مختلف ارزیابی می‌شوند تا فارغ از هر سویه‌ی نژادپرستی، جنسیت‌زدگی و تبعیض باشند. بیش از 52 فهرست در طول این سال‌ها منتشر شده که در آنها خلاصه‌ای از کتاب‌های منتخب هم قرار دارد که انتخاب را آسان‌تر می‌کند. همچنین یک فهرست شامل آثار برگزیده 5 سال اخیر نیز در این نشانی قابل دسترسی است.

پویش ایران خوانی

در نمایشگاه کتاب امسال پویشی برای معرفی مجموعه کتاب‌های کودک و نوجوانی که طی پنج سال اخیر با محوریت ایران منتشر شدند، برگزار شد. نام این پویش که با هدف آگاهی برای کودکان و نوجوان در سراسر کشور شکل گرفت، پویش ایران خوانی بود. پویش ایران‌خوانی با معرفی این کتاب‌ها قصد داشت بگوید که دوست داشتن ایران، تنها مهرورزی نیست؛ دانستن است، اندیشیدن است، خواندن است، نوشتن است، و گردآوری و ثبت است.  کتاب‌های منتخب این پویش در اینجا قابل دسترسی است.

پیشنهاد مطالعه: بله، نوجوان‌ها هنوز رمان‌های قطور را می‌بلعند