زنی جوان که به دنبال احضار روح مادر خود است؛

دو پیرمرد که روی نیمکت پارک درباره مرغابی­‌ها حرف می‌­زنند؛

دو نویسنده که درباره سنجاب داخل فیلمنامه با هم کشمکش دارند؛

دختری که بعد از سال‌­ها با پدرش صحبت می­‌کند؛

این‌ها ایده‌­های تک‌خطی چهار نمایشنامه‌­ای هستند که در این کتاب جمع‌­آوری شده­‌اند.

دیوید ممت در نمایشنامه­‌های خود داستانی عجیب و خاص را دنبال نمی‌­کند و خبری از دیالوگ‌­های پیچیده در آثارش نیست. این چهار نمایشنامه هم از این قاعده مستثنی نیستند و مانند بقیه آثار ممت، پیرنگ کمترین اهمیت را در آن‌ها دارد.

احتمالاً در میان این چهار نمایشنامه «انواع مرغابی» مهمترین اثر ممت است؛ آنقدر که نام نمایشنامه، روی جلد هم نقش می‌­بندد و از بقیه آثار فقط در حد «سه نمایشنامه دیگر» سخن به میان می‌­آید. بر همین اساس شاید چندان بیراه نباشد که نقد کتاب را از نمایشنامه انواع مرغابی آغاز کنیم.

امیل و جورج، دو پیرمردی هستند که در پارکی روی نیمکت نشسته­‌اند و درباره مرغابی‌­ها صحبت می‌­کنند. کل این نمایشنامه ۴۰ صفحه‌­ای فقط مجموعه‌­ای از دیالوگ‌­هایی است که بین امیل و جورج ردوبدل می‌­شود و به زندگی مرغابی‌­ها و رفتار آن‌ها می‌­پردازد.

دیالوگ‌­های این نمایشنامه هم مانند بقیه آثار ممت، از سبک خاص خود او پیروی می‌­کنند: پینگ‌­پونگی، بی‌­پروا، ساده و سطحی و پر از تکرار. دیالوگ­‌های امیل و جورج، کوتاهند و قرار نیست پیش­‌برنده‌ی داستان یا موضوع خاصی باشند. دیالوگ‌­ها حتی در شخصیت­‌پردازی هم به کار نمی‌­آیند و آن‌قدر شبیه به هم هستند که سخت می‌­توان تشخیص داد کدام یک از شخصیت‌­ها آن را به زبان آورده است. ممت، استاد استفاده از زبان به شکل مینی‌مالیستی است و استادانه، آن‌­چه را می‌­خواهد به مخاطب می‌­رساند؛ بی آنکه از جملات و دیالوگ­‌های پرطمطراق استفاده کند.

در اکثر آثار ممت، می­‌توان ابداعات و خلاقیت‌­های خاص او را مشاهده کرد. در انواع مرغابی هم به جای «صحنه» و یا «پرده» از چهارده «نوع» استفاده شده است که البته در هیچ کدام از نوع‌­ها اتفاقی جز ردوبدل شدن دیالوگ‌­ها رخ نمی‌­دهد.

این دو پیرمرد؛ با استفاده از استعاره «مرغابی» درباره همه معانی زندگی صحبت می‌­کنند؛ از خانواده و روابط بین‌­فردی تا شرافت و طبیعت. اما بیش از هر چیز، می­توان «انواع مرغابی» را نمایشنامه‌­ای درباره محیط زیست و سرمایه‌­داری دانست.

اگرچه ممت بارها اعلام کرده است که نوشته­‌ها و آثارش سیاسی نیستند و انتقادی‌­اند؛ اما در بسیاری از نمایشنامه­‌هایش اعتراض به سیاست­‌های مردسالارانه و سرمایه‌­داری را می­‌توان دید. در نمایشنامه انواع مرغابی، ممت درباره این که چگونه سیاست­‌های دولت­‌های کاپیتالیست منجر به نابودی محیط زیست می‌­شود؛ هشدار می‌­دهد:

جورج- همین. هیچ ­چیش ارزون نیست. قضیه کلا خیلی ظریف و پیچیده‌­ست.

امیل- ماشین.

جورج- قایق، ماشین… سفر هوایی. ارتش. هیچ­‌وقت ارزون نبوده.

اشاره‌­های ممت به سرمایه­‌داری و محیط زیست در نمایشنامه انواع مرغابی، مستقیم‌­تر و صریح‌­تر از آن است که نیازی به توضیح داشته باشد. البته شاید این نمایشنامه دیوید ممت، درباره چیز بیشتری باشد (مثلا ارتباطات و یا سیاست­‌های نظامی) اما این مسائل در نمایشنامه مبهم بیان شده و نمی‌­توانیم دقیقاً نتیجه­‌گیری کنیم که هدف اصلی این اثر، پرداختن به این نکات بوده است.

نمایشنامه­‌های «شال»، «سنجاب­ها» و «پیوند دوباره» نیز، هم­سطح با انواع مرغابی هستند و همان ویژگی­‌های همیشگی آثار ممت در آن‌ها به کار رفته است: کمدی سیاه، دیالوگ‌­های شوخ­‌طبعانه، نشانه‌­های سورئالیسم، ابداعات خاص و پوچ­‌گرایی خاص دیوید ممت:

امیل- خیلی پوچه این زندگی مرغابی. تیر خوردن. حتا خورده شدن هم تیر خوردن. تیر خوردن عین یه حیوون.

هر سه نمایشنامه، بدون پیرنگ و پیچیدگی خاصی پیش می‌­روند و بهترین توصیف برایشان همان است که خود نویسنده در ابتدای نمایشنامه انواع مرغابی اشاره می‌­کند: «این نمایشی است بسیار ساده».

در هر چهار نمایشنامه این موضوعات ساده و دم­دستی، استعار‌ه‌­ای از جهان پر از رمز و راز و متناقض اطراف ما هستند؛ اما نه به اندازه آثار مشهورتر ممت. نمایشنامه‌­های این کتاب بیشتر جنبه سرگرم‌کنندگی دارند و در عین حال مجموعه‌­ای ارزشمند برای درک و یادگیری دیالوگ‌­نویسی پینگ­‌پونگی به حساب می‌آیند.

از ترجمه خوب بهرنگ رجبی هم نباید گذشت. اگرچه به فارسی برگرداندن عبارات و جملات محاوره‌­ای و عامیانه ممت کار آسانی نیست؛ اما رجبی خوب از پس این کار برآمده و به غیر از یک یا دو مورد؛ نمی‌توان خرده‌­ای بر ترجمه­‌اش گرفت. اما غلط چاپی –هرچند بسیار اندک- در چاپ سوم یک اثر از ناشری مثل چشمه، توی ذوق می‌­زند.

در مجموع؛ انواع مرغابی و سه نمایشنامه دیگر این مجموعه کند پیش می‌­روند و اگر انتظار خواندن نمایشنامه­‌هایی در حد اولئانا، گلن گری گلن راس یا زندگی در تئاتر را دارید؛ بهتر است سراغ این مجموعه نروید.

اما برای علاقه­‌مندان به تئاتر مدرن و آثار دیوید ممت، خواندن این مجوعه قطعاً خالی از لطف نخواهد بود.