امسال بیش از هرکس دیگر نام هاروکی موراکامی و آنه ارنو برای برنده شدن در نوبل ادبیات به گوش می‌رسید. نام موراکامی که هرسال مطرح است و می‌گویند تنها وجه اشتراک جوایز نوبل هرسال این است که هیچوقت به موراکامی نمی‌رسند. انگوگی وا تیونگو (نویسنده کنیایی ساکن آمریکا)، آنه کارسون (خانم شاعر سوئدی)، لودمیلا اولیتسکایا (نویسنده کتاب‌هایی مثل «تدفین‌پارتی»)، مارگارت آتوود (که با وجود «سرگذشت ندیمه» بی‌نیاز از معرفی است)، ماریس کونده، لاسلو کراسناهورکایی و… هم از نام‌های دیگری بودند که احتمال برنده شدن آن‌ها می‌رفت.

اما برنده نوبل ادبیات سال 2021 کسی نبود جز عبدالرزاق گورنه (Abdulrazak Gurnah) نویسنده‌ای اهل تانزانیا و مقیم بریتانیا که کتاب‌هایش را به زبان انگلیسی می‌نویسد. چهره‌ای که کمتر سرشناس بود. حتی کمتر از لوییز گلیک شاعری که سال گذشته برنده شد. او دومین برنده سیاهپوست آفریقایی نوبل است. البته از قاره آفریقا سه نویسنده دیگر (نادین گوردیمر، نجیب محفوظ و جان مکسول کوتسی) هم برنده نوبل شده‌اند اما هرسه این نویسندگان عرب یا سفیدپوست بوده‌اند.

آکادمی نوبل در توضیح کوتاهی که برای اعلام برنده درج می‌کند این جایزه را به خاطر «درک بی چون و چرا و عمیق او از تاثیرات استعمار و سرنوشت پناهجویان در شکاف بین فرهنگ‌ها و قاره‌ها» به عبدالرزاق گورنه ۷۳ ساله اعطا کرده است. او هم طبعاً از این جایزه و افتخار استقبال کرده و گفت: «این جایزه‌ای بزرگ است و با فهرست عظیمی از نویسندگان فوق العاده.»

عبدالرزاق گورنه اولین رمانش را در 21 سالگی (1969) و در بریتانیا نوشت. زبان مادری او سواحیلی (زبان رایج در سواحل شرق آفریقا) بود اما زندگی حرفه‌ای ادبی‌اش را به انگلیسی آغاز کرد و ادامه داد. اولین رمان بلندش «خاطرات کوچ» را اما نزدیک دو دهه بعد در 1987 نوشت که در فضای آفریقا می‌گذرد. موفق‌ترین دوره کاری او در دهه نود میلادی بوده است و از جمله رمان «بهشت» را در 1994 و متعاقب سفرش به شرق آفریقا نوشته است. گورنه تا اواخر دهه هشتاد به دلایل سیاسی اجازه ورود به تانزانیا را نداشت.

کتاب «بهشت» عبدالرزاق گورنه را بدیلی در مقابل «دل تاریکی» جوزف کنراد معمولاً تلقی کرده‌اند. این بار نه مثل رمان کنراد از چشم استعمارگران، که از چشم استعمارشدگان. او در دانشگاه‌های انگلستان ادبیات پسااستعماری تدریس می‌کرد و مسائل مربوط به استعمار و مهاجرت در آثار او پررنگ است. مقالاتی هم درباره نویسندگانی که از کشورهای مستعمره در آفریقا، هند و کاراییب آمده‌اند نوشته است. هرچند او با خوانده شدن به عنوان «نویسنده پسااستعماری» موافق نبوده و در مصاحبه‌ای در این باره گفته است من خودم را غیر از نامم هیچ چیز دیگری نمی‌خوانم.

امسال هم مثل سال گذشته به دلیل همه‌گیری کرونا مراسم اهدای جایزه‌ی نوبل برگزار نمی‌شود و تنها مراسمی تشریفاتی بدون حضور برندگان در دهم دسامبر در استکهلم انجام می‌شود.