فروش آنلاین، تهدید یا تغییر
وقتی صحبت از فروش کتاب می‌کنیم اولین چیزی که به ذهنمان می‌رسد مراجعه به کتابفروشی است. با آمدن کرونا مراجعه و خرید حضوری برای هر کالایی تغییر پیدا کرد؛ کتاب نیز از این قاعده مستثنا نشد. اما لزوم تغییر در کسب و کار فروش کتاب پیش از این هم مطرح شده بود، لزومی که اگر ناشران و کتابفروشی‌ها از پیش به آن فکر نکرده بودند، حالا بیشتر از یک تغییر به عنوان یک تهدید خودش را نشان می‌دهد.
وقتی صحبت از فروش کتاب می‌کنیم اولین چیزی که به ذهنمان می‌رسد مراجعه به کتابفروشی است. با آمدن کرونا مراجعه و خرید حضوری برای هر کالایی تغییر پیدا کرد؛ کتاب نیز از این قاعده مستثنا نشد. اما لزوم تغییر در کسب و کار فروش کتاب پیش از این هم مطرح شده بود، لزومی که اگر ناشران و کتابفروشی‌ها از پیش به آن فکر نکرده بودند، حالا بیشتر از یک تغییر به عنوان یک تهدید خودش را نشان می‌دهد.
نگاهی به تاثیر کرونا بر بازار فروش آنلاین کتاب
دوران قرنطینه و رعایت فاصله اجتماعی بعد از آن روی بسیاری از کسب و کارها تأثیر گذاشت، ازجمله فروش کتاب. اما آیا فروش کتاب کاهش یافت یا بروز کرونا برای این کسب و کار (مثل بسیاری از کسب و کارهای دیگر) زنگ هشداری را به صدا درآورد که باید به فکر تغییر و تحول باشند؟
چطور کتاب می‌خریدیم؟
شاید این پرسش در وهله اول ساده به نظر بیاید اما اگر بدانیم که هرسال هزارها عنوان کتاب به چاپ می‌رسد و در شرایط معمول کتابفروشی‌ها گنجایش نگهداری تعداد محدودی کتاب در قفسه‌ها و تعداد کمتری را برای نمایش در ویترین‌شان دارند، معلوم می‌شود که انتخاب و پیدا کردن کتاب آن‌‌قدرها هم کار ساده‌ای نیست.
شاید برای همین بود که کم کم ناشران به فکر افتادند که با راه اندازی سایت، فهرستی از کتاب‌های منتشر شده‌شان را با اطلاعات لازم در فضای دیجیتال بگذارند تا همه مخاطبان به راحتی به آن دسترسی داشته باشند. با این حساب می‌توانستیم کتاب مورد نظرمان را انتخاب کنیم و بعد با مراجعه به نزدیکترین یا پروپیمان‌ترین کتابفروشی آن را سفارش دهیم.
اما اینجا گزینه دیگری هم مطرح شد. شاید زندگی مدرن شهری با وجود ترافیک و مشغله‌ها برای ما فرصت چندانی برای رفتن به کتابفروشی نگذاشته باشد یا فرض کنیم که احتیاج اورژانسی به دریافت یک کتاب داریم (شاید هنوز آدم‌هایی پیدا بشوند که دریافت فوری یک کتاب برایشان حکم مرگ و زندگی دارد!) و می‌خواهیم کتاب سریع به دستمان برسد و به همین‌خاطر همان‌جا کتاب را به شکل مستقیم از ناشر درخواست می‌کنیم.
البته پیش از این هم ناشرانی بودند که با تماس مستقیم با آنها می‌شد کتابشان را خرید اما در این فضای جدید گزینه‌ای به اسم فروش آنلاین یا اینترنتی مطرح شد که سازوکار تعریف شده خودش را داشت. یعنی شما در همان سایت ناشر کتاب را انتخاب، وجهش را پرداخت و بسته به تمایل‌تان پستی یا پیکی دریافت می‌کردید.
کرونا با خرید کتاب چه کرد؟
با گسترش شعار در خانه بمانیم یکی از پیشنهادهایی که مرتب تکرار می‌شد خواندن کتاب بود. بسیاری از کتابخانه‌ها و سایت‌ها بخشی از کتاب‌های خود را به رایگان در معرض استفاده عموم گذاشتند. طبیعی است که بخاطر رعایت موارد بهداشتی خرید کتاب‌های الکترونیکی هم گزینه بسیار مطلوبی بود.
باوجود این چه قبل از کرونا و چه هنگام شیوع آن، معلوم شد که برای عاشقان کاغذ هیچ چیز جای کتاب چاپی را نمی‌گیرد. بنابراین دستورالعمل‌هایی برای نحوه استفاده ایمن از کتاب‌های خریداری شده رسید تا هنوز هم امکان خرید و خواندن کتاب چاپی باشد. اما از آنجا که کتابفروشی‌ها هم مثل بسیاری از کسبه دیگر تعطیل بودند یا در دوران فاصله گذاری اجتماعی کسب و کارشان محدود شده بود، گزینه خرید آنلاین کتاب اهمیت بیشتری پیدا کرد.
آیا ناشران به فروش آنلاین توجه بیشتری کردند؟
به نظر می‌آید اگر گزینه فروش آنلاین تا پیش از این فقط به عنوان یک امکان جنبی برای ناشران مطرح بود حالا یک گزینه جدی به حساب می‌آمد. کرونا به سرعت و با شدت چیزی را به ناشران یادآوری کرد که چندین سال بود به شکل یک مساله ناگزیر برای آینده پیش‌رو درباره‌اش سخن گفته می‌شد: کسب و کار اینترنتی. گرچه بخش مهمی از ماجرای کسب و کار آنلاین متمرکز بر محتوا (کتاب‌های) الکترونیکی هست اما فروش به شیوه اینترنتی هم یکی از شکل‌های آن به شمار می‌آید.
اینکه ناشران پیش از بروز کرونا بخشی برای فروش آنلاین پیش‌بینی کرده بودند یا نه٬ قطعاْ در این ماجرا موثر بوده است. نشر گویا تنها شش ماه پیش از ماجرای کرونا بخش فروش اینترنتی خود را به راه انداخته بوده و به همین خاطر هنوز مشتریان زیادی در این حوزه نداشته با این وجود کرونا باعث شده که فروش اینترنتی‌اش افزایش پیدا کند گرچه به طور محسوسی از خریداران حضوری در کتابفروشی‌اش کاسته شده.
آنها عقیده دارند در هرحال قدرت خرید مردم در حوزه کتاب کاهش پیدا کرده و خوب است روش‌ها و سیستم‌های حمایتی مثل برگزاری نمایشگاه‌های مجازی از طرف دولت راه‌اندازی شود.
ناشرانی که پیش‌بینی برای بخش فروش آنلاین در سایت‌های‌شان نکرده بودند در این مدت با تقاضای فروش کتاب روبه‌رو و به ناچار خودشان دست به کار فروش و ارسال کتاب‌های‌شان شدند. انتشاراتی مثل خجسته که نه کتابفروشی دارد و نه سیستم ویژه‌ای برای فروش آنلاین داشته، از ناشرانی است که عقیده دارد بسته به هزینههای این ماجرا خوب است که چنین بخشی را راه‌اندازی کند.
درهرحال تعطیلی یا رکود کار کتابفروشی‌ها در این دوره روی کار ناشران تاثیر گذاشت پس بسیاری از ناشران خودشان دست به کار شدند و با انتشار تبلیغاتی در فضای مجازی تحت عنوان در خانه بمانید ما برایتان کتاب می‌آوریم پا به عرصه‌ی شکل دیگری از کسب و کار گذاشتند.
چطور کتاب آنلاین بخریم؟
شاید با توضیحاتی که تا اینجای گزارش دادیم چنین پرسشی اضافی به نظر برسد؛ شما به سایت یک ناشر مراجعه می‌کنید و کتاب مورد نظرتان را اینترنتی می‌خرید یا در ساده‌ترین شکل ایمیل می‌زنید و کتاب را تحویل می‌گیرید. اما پرسش اصلی این است: تکلیف کتابفروشی‌ها در این میان چه می‌شود؟ اگر قرار باشد هر ناشری مستقیما اقدام به فروش کتاب خود بکند تکلیف کتابفروش‌ها با این همه کتابی که در مغازه‌شان چیده‌اند چه می‌شود؟
اغلب انتشاراتی‌ها از افزایش تقاضای خرید اینترنتی کتاب در دوران کرونا می‌گویند. مدیر روابط عمومی ققنوس می‌گوید که سایت انتشارات ققنوس تمرکز بر فروش آنلاین ندارد و با توجه به اینکه شرایط کرونا باعث تعطیلی کتابفروشی‌ها و از طرف دیگر افزایش تقاضاهای آنلاین شده بود سعی خودشان را بر این متمرکز کرده‌اند که تقاضاها را به سمت سایت‌های کتابفروشی‌ها سوق دهند.
مسئول بخش فروش آنلاین نشر ثالث نیز می‌گوید که در دوران کرونا فروش آنلاین بیشتر شده و البته عقیده دارد که نشر ثالث از آنجا که به توسعه کار در شکل‌های مختلف فکر می‌کند پیش از این با راه‌اندازی بخش فروش آنلاین به این بازار هم توجه کرده بود. او عقیده دارد برای حمایت از کار کتابفروشی‌ها در نمایشگاه‌های استانی شرکت نمی‌کنند و تخفیف‌هایی را اجرا می‌کنند که به فروش کتابفروشی‌ها لطمه نزند. اما در هرحال کتابفروشی‌ها باید به فروش آنلاین رو بیاورند.
کتابفروشی‌ها چه چاره‌ای به کار بسته‌اند؟
اغلب کتابفروشی‌ها چیزی به اسم فروش آنلاین را در کسب و کار خودشان پیش‌بینی نکرده بودند. کتابفروشی‌ها در نهایت با راه‌اندازی یک صفحه در شبکه‌های مجازی به معرفی خود و جدیدترین کتاب‌های آورده شده می‌پرداختند و سعی می‌کردند مشتریان جدیدی برای کتابفروشی خود پیدا کرده یا ارتباط خود را با مشتریان قدیمی حفظ کنند و در هرصورت مخاطبان را به کتابفروشی بکشانند.
کسانی که پیش از ماجرای کرونا چنین فضایی را در شبکه‌های مجازی برای خود ساخته بودند توانستند از این فرصت برای فروش آنلاین کتاب استفاده کنند. علی طباطبایی صاحب کتابفروشی لارستان می‌گوید که از همین طریق در ایام کرونا سفارش بسیاری از کتاب‌ها را دریافت کرده و به دست مشتریانش رسانده است.
او عقیده دارد که فروش آنلاین اگر توسط ناشر صورت بگیرد به ضرر کتابفروش است به ویژه که عده‌ای از ناشران مبلغی را که باید از سهم کتابفروش محاسبه کرد به عنوان تخفیف کتاب در نظر می‌گیرند و به این ترتیب مشتریان را بیشتر به خرید کتاب از خودشان ترغیب می‌کنند.
این شیوه فروش کتاب آنلاین ناشران، کتابفروشی‌ها را بیش از پیش در معرض خطر کسادی و تعطیلی قرار خواهد داد.
فروش آنلاین، چه شکلی؟
به نظر می‌آید تا کنون به غیر از کتابفروشی‌های بزرگی مثل شهرکتاب‌ها که از پیش سامانه‌ای برای فروش آنلاین پیش‌بینی کرده بودند، سایر کتابفروشی‌ها سراغ راه اندازی چنین بخشی نرفته بودند. در این میان حساب ناشرانی که خود کتابفروشی هم دارند جداست، عده‌ای از آنها به تناسب کتابفروشی‌شان (یا اگر احیانا خود بخش توزیع هم داشتند)، بخش فروش اینترنتی کتاب هم داشته‌اند.
این‌گونه ناشران گرچه کاهش فروش حضوری کتاب از نظر سازوکار اقتصادی هزینههای نگهداری ملک برایشان ضرر به شمار می‌آید اما توانسته‌اند فروش کتاب را با توجه به تقاضای خرید کتاب آنلاین فعال نگه دارند.
اما به نظر می‌آید در این میان بیش از اینکه صحبت سود یا ضرر ناشران یا کتابفروشان باشد از بازار فروش آنلاین گروه‌هایی در فضای مجازی سود برده‌اند که مثل فروشگاه‌های مجازی کتاب کار می‌کنند و اغلب کتاب‌ها را با تخفیف قابل توجهی از قیمت پشت جلد به دست خریدار می‌رسانند.
نشر قطره که همواره به عنوان یکی از ناشران حامی کتابفروشی‌ها شناخته می‌شود و حتی در سال‌های اخیر بخاطر حمایت از کتابفروشی‌های محلی در نمایشگاه کتاب هم حضور پیدا نکرد می‌گوید که به عنوان یک ناشر همیشه تلاش کرده تا مشتریان را به سمت کتابفروشی سوق بدهد و در بخش فروش اینترنتی خود هم تخفیف درنظر نگرفته است تا مشتریان به هوای استفاده از این تخفیف‌ها از رفتن به کتابفروشی‌ها منصرف نشوند.
اما مساله یا رقیب اصلی در این ماجرا را فروشگاه‌های اینترنتی کتاب می‌داند، صفحات مجازی که متعلق به ناشران نیستند اما با سازوکارهایی کتاب‌ها را با تخفیف عرضه می‌کنند و مشتریان را به سمت خود می‌کشند.
این که کتابفروشی‌ها سازوکار فروش آنلاین را برای خود پیش‌بینی نکرده باشند امری طبیعی به نظر می‌رسد، بخش مهمی از کار کتابفروش ساختن فضایی است که مشتاقان کتاب و روابط اجتماعی بخشی از دقایق زندگی خود را در آن بگذرانند، فضایی که در این سال‌ها بعضی از آنها با اضافه کردن تمهیداتی مثل کافی‌شاپ یا جلسات کتاب سعی در جذاب‌تر کردنش کردند.
اما آیا فروش آنلاین به عنوان یک گزینه برای حیات کتابفروشی‌ها باید مورد توجهشان قرار گیرد؟ یا کتابفروشی‌ها به همان اندازه که در فضای واقعی حضور دارند بخشی را باید به شکل فروشگاه مجازی راه‌اندازی کنند؟
این طرح پرسشی است که می‌تواند برای حفظ و ادامه کار کتابفروشی‌ها ضروری باشد.
این مقاله را ۱۰ نفر پسندیده اند
