عشق در نیمه‌ی مرداد

از سیر تا پیاز دایی جان ناپلئون

هرسال نیمه مردادماه که می‌رسد اهالی ادبیات یاد آن پاراگراف آغازین کتاب دایی جان ناپلئون می‌افتند: «من یک روز گرم تابستان، دقیقاً یک سیزده مرداد، حدود ساعت سه‌ و ربع کم بعدازظهر عاشق شدم.»

کمتر رمان ایرانی را می‌توان سراغ داشت که این‌طور در حافظه جمعی ایرانیان جا گرفته باشد، طوری که حتی اگر این رمان را نخوانده یا سریالش را ندیده باشید هم شنیدن عبارت «دایی جان ناپلئون» برایتان معنادار است. می‌فهمیم که مقصود اشاره به یک خصلت ویژه ایرانی است: توهم توطئه، علی‌الخصوص از جانب انگلیسی‌ها!

درباره‌ی داشتن توهم توطئه در تفکر ایرانی، و اینکه دلایلش چیست و چقدر واقعیت دارد، کارشناسان نظرهای مختلفی داده‌اند و لابد خواهند داد اما قصد ما در این پرونده آشنایی بیشتر و کشف لایه‌های این رمان است. این‌گونه بررسی‌ها کمک خواهد کرد تا بهتر به دلایل ماندگاری و نفوذ آن و همچنین تأثیرگذاری عمیق ادبیات و داستان پی ببریم.

قبل از هر چیز به سراغ نویسنده این اثر می‌رویم، ایرج پزشکزاد که نگاه نقادانه و قلم شیرینش دایی جان ناپلئون را خلق کرده.

یادی از ایرج پزشکزاد ایرج پزشکزاد ابتدا کار قلمی را با ترجمه‌ی آثاری از مولیر ،‌ ولتر و رمان‌های تاریخی برای پاورقی نشریات آغاز کرد. برای نشریه فردوسی ستون طنزی می‌نوشت و بیشتر کتاب‌هایش را ابتدا به صورت پاورقی در نشریات منتشر کرد و بعد به صورت کتاب درآورد. بعد از انقلاب مقالاتی سیاسی و اجتماعی و تاریخی نوشت اما طنز را هیچ‌گاه رها نکرد. این مقاله معرفی مختصر کارنامه ادبی اوست.

بسیاری دایی جان ناپلئون را دن کیشوت ایرانی می‌دانند، گونه‎‌ای از قهرمانان حماسه‌ای مضحک که دچار توهم هستند. بااین حساب رمان دایی جان ناپلئون با نوعی طنز روبه‌رو هستیم، طنزی هم در ظاهر و هم در لایه‌های معنایی.

رویا صدر، طنزنویس و پژوهشگر، در این مقاله به بررسی وجوه طنز کتاب دایی جان ناپلئون پرداخته.

بدون شک بخشی از محبوبیت و شهرت این رمان مدیون ساخت سریال آن است. ناصر تقوایی با نگاهی دقیق، انتخاب‌هایی هوشمندانه و توجه به نکات مهم این اثر، سریالی به یادماندنی ساخت.

روبرت صافاریان در این مطلب ویژگی‌های مضمونی و تفاوت کتاب و سریال دایی جان ناپلئون را بررسی کرده.

با اینکه دایی جان ناپلئون را به عنوان یک اثر طنز می‌شناسیم اما خالی از لحظات تراژیک و تلخ نیست. شاید خلق همین لحظات متضاد است که طنز آن را پرمعناتر و به‌یادماندنی کرده.

در مطلب آرزو حسینی با تعدادی از این لحظه حزن‌انگیز آشنا می‌شویم.

خلق اثر دایی جان ناپلئون بی‌پشتوانه نبود. پزشکزاد پیش از نوشتن این اثر هم در زمینه طنز قلمی گیرا و جذاب داشت و با نوشتن طنز در ستون «آسمون ریسمون» نشریه فردوسی در دهه 30 برای طنزدوستان آشنا بود.

در این مطلب با نوشته‌های طنز مطبوعاتی او و ویژگی طنزش آشنا می‌شویم.

شعر نو، نیمدار، کهنه در وصف انگبین ناموس! ایرج پزشکزاد در سال‌های دهه 30 برای خوانندگان مجله فردوسی و علاقه‌مندان به هنر و ادبیات با مطالب طنزی شناخته‌شده بود که با عنوان «آسمون ریسمون» می‌نوشت و در آن با زبانی طنز آثار ادبی زمان خودش و جریان‌ها و شخصیت‌های فرهنگی را با زبانی طنز مورد انتقاد قرار می‌داد. این نوشته‌ها اوج هزل روزنامه‌ای اوست. پزشکزاد توان بالایی در ایجاد فضای دراماتیک و خلق فضای نمایشی از طریق دیالوگ‌نویسی دارد و آثارش بیشتر گفتگو محور و متکی بر دیالوگ‌های به‌شدت خنده‌آور است که جای تعریف و توصیف می‌نشیند.

گفتنی‌ها درباره دایی جان ناپلئون بسیار است اما برای حسن ختام این پرونده خواندن ده نکته جالب درباره این اثر را پیشنهاد می‌کنیم.

ده نکته درباره دایی جان ناپلئون ایرج پزشکزاد از چه خاستگاهی نویسنده شده بود و نوشتن این کتاب مستطاب دایی جان ناپلئون در زندگی‌اش چه تاثیراتی گذاشت؟ داستان و شخصیت‌های باغ بزرگ دایی جان هرکدام چه ردپایی در زندگی او داشتند؟ کتاب روی دنیای بیرون چه اثری داشت؟ در این یادداشت ده نکته درباره پزشکزاد و رمان و بعداً سریال دایی جان ناپلئون می‌توانید بخوانید.

 شما فکر می‌کنید راز ماندگاری و محبوبیت دایی جان ناپلئون در چیست؟

در انتها نظر شما را به فیلم مستند ساخته خانم فرناز تبریزی و آقای پوریا نوری جلب می کنم که در از زندگی پرویز فنی زاده تهییه شده است.

دایی_جان_ناپلئون