سال گذشته پویشی برگزار کردیم برای انتخاب بهترین کتاب‌های داستانی این صدسالی که گذشته. در مرحله اول پویش «صدسال شمسی ده داستان فارسی» از بین نظرات اهالی ادبیات، ۲۰کتاب که بیشترین امتیاز را گرفته بودند انتخاب شدند.
در مرحله دوم علاقمندان به ادبیات، داستان‌های فارسی مورد نظرشان را از بین این کتاب‌ها و همچنین داستان‌هایی که در این فهرست نبود، در نظرسنجی سایت وینش ثبت کردند.

برای شش کتاب اول این نظرسنجی پرونده‌هایی منتشر کردیم که هرکدام شامل یک نقد اصلی و چند یادداشت حول آن کتاب یا حاشیه‌هایشان بود. این شش پرونده شامل «جای خالی سلوچ»، «همسایه‌ها»، «بوف کور»، «شازده احتجاب»، «سووشون» و «دایی جان ناپلئون» بودند. «سمفونی مردگان» نوشته عباس معروفی، رمانی که سال 1368 منتشر شده، هفتمین انتخاب اهالی ادبیات و همین‌طور هفتمین انتخاب علاقمندان ادبیات که در نظرسنجی ما شرکت داشتند بود. «سمفونی مردگان» ویژگی دیگری نیز دارد. محبوبیت این کتاب به مرور زمان رو به افزایش هم هست. این را می‌توانید از کتابفروش‌ها هم بپرسید.

برای شروع این پرونده از رضا جولایی داستان‌نویس هم‌نسل معروفی خواستیم که در یک ویدئو برای ما و در نتیجه برای شما بگوید چرا «سمفونی مردگان» یکی از ده انتخابش بوده است. جولایی در این ویدئو از واکنش‌های ماه‌های اول انتشار رمان گفته است (که چندان مثبت نبود و کتاب خیلی با خشم و هیاهوی فاکنر مقایسه و سپس رد می‌شد)، از ویژگی‌های ساختاری و فرمی رمان گفته است و همچنین از عباس معروفی که آدمی برون‌گرا و پرتلاش بود و در راه انتشار دست خالی مجله گردون زحمت‌های زیادی کشید. این ویدئو را از لینک زیر می‌توانید ببینید.

چرا «سمفونی مردگان» را با خود به قرن جدید می‌برم؟   رضا جولایی، نویسنده، درباره «سمفونی مردگان» به عنوان یکی از ده کتابی که با خود به قرن جدید می‌برد صحبت می‌کند.

نقد اصلی این پرونده را فرشته نوبخت داستان‌نویس و منتقد ادبی نوشته است. نقدی با عنوان «چرا سمفونی مردگان را می‌خوانیم؟». نوبخت نوشته است: «چرا این رمان تا این اندازه موفق شد در بین فارسی‌زبانان جای خود را باز کند؟ این سوالی است که قصد دارم در این نوشته به آن بپردازم.» نویسنده‌ی نقد، دلیل ماندگاری «سمفونی مردگان» را در پیوند آن با کهن‌الگوها و اسطوره‌های زنده در حافظه جمعی ایرانی می‌داند و اعتقاد دارد دو عنصرِ زمان و راوی؛ و دو چارچوبِ اسطوره و تاریخ؛ یک فضایِ خیالی می‌سازند که روایت را فراتر از خط داستانی‌اش می‌برد.

چرا «سمفونی مردگان» را می‌خوانیم؟ شهرت این رمان تا جایی است که غالباً عباس معروفی را با «سمفونی مردگان» می‌شناسند، همان‌طور که احمد محمود را با «همسایه‌ها» و هوشنگ گلشیری را با «شازده احتجاب» و غلامحسین ساعدی را با «عزاداران بیل». نویسنده نقد دلیل ماندگاری «سمفونی مردگان» را در پیوند آن با کهن‌الگوها و اسطوره‌های زنده در حافظه جمعی ایرانی می‌داند و اعتقاد دارد دو عنصرِ زمان و راوی؛ و دو چارچوبِ اسطوره و تاریخ؛ یک فضایِ خیالی می‌سازند که روایت را فراتر از خط داستانی‌اش می‌برد.

ساناز تولائیان در یادداشتی که برای سایت وینش نوشت، رابطه شخصی خود با «سمفونی مردگان» را شرح داده است. او در این جستار، این رابطه شخصی را به فرم موسیقیایی اثر پیوند زده و شباهت‌های فرمی آن با فرم سمفونی را مورد توجه قرار داده است.

مرگ در فرم روایی سمفونی سمفونی مردگان؟! سمفونی‌ای که نوای مرگ می‌نوازد. چگونه چنین عنوانی به ذهن نویسنده رسیده بود؟… این متن جستاری است در شرح رابطه شخصی نویسنده با رمان «سمفونی مردگان» عباس معروفی در زمانی که او مشغول تمرین سمفونی هشتم بتهوون به عنوان درس موسیقی‌اش است. چطور می‌شود اگر فرم موسیقایی سمفونی را منطبق کنیم بر فرم روایی یک رمان؟ این متن یک نقد به معنای متعارف آن نیست اما در پیوند کتاب با تجربه نویسنده به تحلیلی بر رمان هم هست.

در پایان نقدی را آورده‌ایم که سیمین بهبهانی در شماره 17 نشریه کلک (به تاریخ مردادماه 1370) نوشت و در آن به تفصیل به ویژگی‌های اثر پرداخت. این نقد بر جدی گرفته شدن رمان در بین اهالی ادبیات و خوانندگان رمان کمک کرد. بهبهانی می‌نویسد: «بر سه رمان از نویسندگانی که در پنج شش سال اخیر گل کرده‌اند بیش از حد خواندن معمول دقت داشته‌ام: «طوبا و معنای شب» نوشته‌ی شهرنوش پارسی‌پور، «اهل غرق» نوشته‌ی منیرو روانی‌پور و «سمفونی مردگان» نوشته‌ی عباس معروفی.» و در پایان نوشته‌اش: «و آخرین پیام سمفونی مردگان چنین است: اگر پیش از مرگ همه‌ی رذایل را نمیرانی، مرگ تو را و آن‌ها را با هم دربرخواهد گرفت. نگرشی این گونه عرفانی به مرگ از سوی جوانی که تا «آخرین منزل هستی» فاصله‌ای عظیم دارد جالب توجه است.» 

نقد سیمین بهبهانی بر «سمفونی مردگان» سیمین بهبهانی در شماره 17 نشریه کلک که در مردادماه 1370 چاپ شد نقدی نسبتاً مفصل بر رمان «سمفونی مردگان» نوشت که عباس معروفی نویسنده‌ی جوان سی‌وچندساله‌ی آن زمان به تازگی نوشته بود. برخلاف انتظار ما نقدهای اولیه بر «سمفونی مردگان» آنقدرها مهربان نبودند با اثر. نقد نویسنده‌ی برجسته‌ی نسل پیشین اثر مهمی بر جدی گرفته شدن رمان گذاشت و از این جهت نقدی است تاریخی. علاوه بر این، نقدی است پرحوصله و دقیق. خواندن آن پس از سی سال خالی از لطف نیست.

اما حسن ختام این پرونده عکسی است که یکی از همکاران وینش برای ما فرستاد. عکسی که بیست و چندسال پیش خود او از عباس معروفی در کنار احمد پوری انداخته است. برای عباس معروفی آرزوی سلامت داریم.