از قدیم به ما گفته‌اند «بسیار سفر باید تا پخته شود خامی»، چقدر خوب می‌شد این پخته شدن ما از دوران نوجوانی شروع می‌شد؛ یعنی موقعیتی به وجود می‌آمد که می‌توانستیم تنهایی سفر کنیم و با خوب و بد زندگی آشنا شویم.

همان اتفاقی که در کتاب «و باز هم سفر» نوشته‌ی ناصر یوسفی می‌افتد. ایده‌ی جذابی که شاید آرزوی قلبی هر کسی باشد؛ از یک سنی به بعد برود به سمتی که خودش و خودش باشد و در بالا و پایین زندگی تصمیم بگیرد چطور می‌خواهد آن را پیش ببرد. کتاب و بازهم سفر روایت سه نوجوان است که در شهری زندگی می‌کنند که رسمی دیرینه دارد؛ آن رسم رفتن به سفر در سن چهارده سالگی و دست و پنجه نرم کردن با زندگی واقعی بدون مراقب است.

شوکا، سام و پونه باید حالا که چهارده سال‌شان شده از خانواده جدا شوند و به سفری طولانی بروند. سفری که از کیفیت آن خبر ندارند و نمی‌دانند چه بر سرشان می‌آید. کتاب تکه تکه سفر هرکدام‌شان را روایت می‌کند و مخاطب از کم و کیف سفر هر کدام از این نوجوانان باخبر می‌شود. هر کدام از شخصیت‌ها داستان عجیب و منحصر به خودشان را دارند. کتاب از سه زندگی متفاوت حرف می‌زند که هرکسی به تجربه می‌تواند یکی از این زندگی‌ها را لمس کند.

شوکا که از همه به این سفر آماده‌تر و مشتاق‌تر است در همان ابتدا به دره‌ای سقوط می‌کند و وارد دنیایی می‌شود که قبل از آن درباره‌اش نه چیزی می‌دانسته نه چیزی شنیده بود. دنیای زیرزمینی با آدم‌هایی که از جنس او نبودند. حافظه شوکا دچار مشکل می‌شود و تا مدت‌ها متوجه تغییراتی که برایش روی داده است، نیست. او انگار که به گروگان گرفته باشد، درگیر آدم‌هایی که می‌شود که در پی حذف رفتارهای انسانی‌اند. رویا ندارند و یک شکل فکر می‌کنند و عشق و علاقه برایشان بی‌معناست. چیزهایی که شوکا از آن‌ها سرشار بود.

ارتباط شوکا با آن آدم‌هایی که شبیه ربات‌ها فکر می‌کنند در او تحولات فکری جدیدی به وجود می‌آورد. او ناامیدی و شکست را تجربه می‌کند و فقط دنبال راه حلی است که از آن شهر عجیب و غریب فرار کند؛ اما چطور؟ شهری که کسی از آن خبر ندارد و دژهای محکم و سربازهای جان برکف بر حفاظت از اطلاعات شهر دارد، چطور شوکا را رها می‌کند.

سام آمادگی‌اش به اندازه شوکا نیست. تقریبا دوست ندارد از خانه و خانواده‌اش جدا شود و ذوق آنچنانی برای رفتن به سفر ندارد. خیلی از کارها را یاد نگرفته و نیاز به یک راهنما دارد. او در اوایل سفرش با سخاوت آشنا می‌شود. پسر کولی او را با خیلی از فنون سفر آشنا می‌کند و سام که در سفرش هم انگار دنبال خانواده‌ای می‌گردد با کولی‌ها زود اخت می‌شود. تجربه‌هایی که سام در چهارده سال زندگی‌اش به دست نیاورده با همراهی سخاوت به دست می‌آورد؛ اما آیا سام همیشه باید با سخاوت و خانواده کولی‌ها زندگی کند؟

او راهش را از کولی‌ها جدا می‌کند یا مانند خواهر سخاوت که از کولی بودن خسته شده به روستایی می‌رود که مثل قبل زندگی یک‌جانشینی به دور از سختی‌های کولی بودن داشته باشد؟ سام تجربه‌های دشواری را از سر می‌گذراند و حتی مرگ عزیزی را درک می‌کند که برای سن او و این سفر بسیار دردناک است.

و اما پونه. پونه سفرش خیلی زود به نتیجه می‌رسد؛ در حقیقت به جایی که به آن تعلق دارد و باید زندگی‌اش را سامان بدهد زود می‌رسد. او در اوایل راهش به باغی می‌رسد که در آن با پیرمرد عارف مسلکی آشنا می‌شود و متوجه می‌شود که می‌تواند با زندگی کردن با این پیرمرد به اهداف سفری که دارد برسد.

هرچند بارها تصمیم می‌گیرد از پیش پیرمرد برود و حتی یک بار هم تلاش می‌کند؛ اما باز انگار باغ و کششی که پیرمرد دارد او را به جای اولش باز می‌گرداند. تجربه‌های پونه محدود می‌شود با باغ پیرمرد و ارتباطی که پیرمرد با مخلوقات دارد؛ چه گیاهان و جانوران چه آدم‌هایی که اطراف او زندگی می‌کنند.

داستان در کل سعی می‌کند سه نوجوان را به سمت خودشناسی بکشاند؛ ما بیشتر در داستان پونه ما با تحولات توصیفی او مواجه می‌شویم و پختگی بیشتر را در سام می‌بینیم و ارتباط متفاوت را در روایت شوکا تجربه می‌کنیم. داستان شوکا شبیه داستان‌های هالیوودی است. فضای آن ایرانی نیست و خیلی با ذهنیت داستان‌های فارسی که می‌خوانیم مطابقت ندارد.

با اینکه هیجان در داستان شوکا از روایت سام و پونه بیشتر است و ما با دنیای متفاوتی آشنا می‌شویم؛ اما پایان داستان شوکا کمی تو ذوق می‌زند. خیلی هالیوودی شوکا نجات پیدا می‌کند و توقع ما را از یک داستان پرهیجان پاسخ نمی‌دهد و کمی هم مخاطب را خسته می‌کند؛ اتفاقی که در روایت‌های سام و پونه هم رخ می‌دهد. جذابیت داستان پونه خیلی زود از بین می‌رود و روایت سام با اینکه کنش و واکنش بیشتری دارد هم از کند بودن داستان کم نمی‌کند.

کتاب بسیار نمادین است. کولی‌ها، پیرمرد فکور، عرفان مسلکی و استفاده از موسیقی که در داستان‌های دیگر ناصر یوسفی هم می‌بینیم در این رمان به شکل اعلا خودنمایی می‌کند. رمان سعی دارد نوجوانان را با تجربه‌های جدید آشنا کند و آن‌ها را به سمت خودشناسی و چالش‌های پیش روی بزرگسالی سوق دهد.

در موقعیت‌هایی مثل نفس سفر کردن، آشنایی با آدم‌ها و ارتباط‌گیری با آن‌ها، مهارت حل مسئله برای نجات پیدا کردن از وضعیت بغرنج، با طبیعت و مخلوقات هم‌خو شدن ما این چالش‌ها را می‌بینیم؛ اما ترکیب توصیه‌های روان‌شناختی و آوردن موقعیت‌های فلسفی اگر با هیجان و ماجراجویی جذاب همراه نشود کشش خواندن را کم می‌کند. هرچند در کتاب «و باز هم سفر» مخاطب چون با دنیاهای جدید آشنا می‌شود عطش خواندن داستان برایش حفظ می‌شود. داستان به نوجوانان بالای دوازده سال پیشنهاد می‌شود.

کتاب و باز هم سفر را ناصر یوسفی که دانش‌آموخته روان‌شناسی آموزشی کودکان است در سال 95 با انتشارات افق در گروه رمان نوجوان منتشر کرده است. این کتاب منتخب انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک ۱۳۹۶ شده است.

سفر به سمت خودشناسی