سرنخی برای فلسفیدن

همه چیز در فلسفه با پرسش شروع می‌شود. همه چیز با چرا و چطور و چگونه پیش می‌رود و پرسشگری است که فلسفیدن را برای بچه‌ها معنا می‌بخشد. کتاب‌هایی که می‌خواهم درباره‌شان صحبت کنم هم عنوان‌شان یک پرسش است. سه کتاب فلسفه برای کودکان از مجموعه‌ی فلسفه برای نسل نو؛ با مشکل‌های جدید چه می‌کنی؟ با فکرهای تازه چه می‌کنی؟ و با فرصت‌های خوب چه می‌کنی؟ این سه کتاب به دنبال پاسخ پرسش در دنیای فانتزی است که کبی یامادا نویسنده کتاب و می بیزم تصویرگر آن ساخته‌اند.

شخصیت محوری هر سه کتاب پسر بچه‌ای است که در مواجهه با سه موقعیت جدید پرسش‌هایی برایش مطرح می‌شود. کتاب‌ها قصه‌ای کلاسیک ندارند بلکه به دنبال پاسخ سوالی در حرکتند. یک سوال برای پسربچه‌ی کتاب به وجود می‌آید و در پی پیدا کردن آن راه‌های مختلفی را طی می‌کند. این‌گونه کتاب‎ها که داستانی را تعریف نمی‌کنند، خواندن‌شان نیاز به همراهی مربی یا والدین دارد.

هر صفحه‌ای از کتاب به مثابه‌ی گام‌هایی است برای رسیدن به پاسخ پرسشی که مطرح شده است. مجموعه‌ی فلسفه برای نسل نو مانند دیگر کتاب‌های فلسفی جواب مشخص و متقنی به کودکان نمی‌دهد، صرفا سرنخی است برای این‌که کودکان به مسائل اطراف‌شان بیشتر و بهتر فکر کنند.

کتاب با فکرهای تازه چه می‌کنی؟ درباره‌ی ایده‌های نو است؛ اینکه وقتی فکر نو به سرمان زد باید چه کار کنیم تا آن را به دیگران نشان دهیم یا آن را عملی کنیم. اول کتاب، کودک را با فکر تازه آشنا می‌کند. اینکه فکر نو به چه فکری گفته می‌شود و آدم‌ها فکرهای تازه و نو به سرشان می‌زند. نویسنده فکر نو را در قالب یک موجود زنده طراحی کرده است و با این‌که پسر بچه‌ی کتاب اول به این فکر و موجود اهمیت نمی‌دهد؛ اما کم‌کم آن را می‌بیند و او را همراه خود می‌کند تا بزرگ و پخته شود و بتواند به دیگران آن را نشان دهد.

هر گامی که در این کتاب برداشته می‌شود مشکلات و موانعی را که معمولا در این موقعیت‌ها به آن دچار می‌شویم بیان می‌کند. مثل ترس از بلند گفتن یک فکر و نگاه و قضاوت دیگران درباره‌ی افکار تازه‌ی ما. جان دادن به فکر و ایده‌ی نو در این کتاب خودش یک فکر نو و تازه است و باعث می‌شود کودکان درک بهتری از پرورش دادن افکارشان به دست بیاورند.

تصویرگری کتاب به فهم بهتر آن بسیار کمک کرده است. مخصوصاً در کتاب با فکرهای تازه چه می‌کنی؟ که از صفحات اولیه، فکر نو که موجود تاج‌داری هم هست، رنگی‌ترین طرح تصاویر است. به مرور هرچقدر که شخصیت پسر کتاب با این فکر نو عجین‌تر می‌شود هم فکر بزرگ‌تر می‌شود هم دنیای پسر رنگی‌تر. نشانه‌های زیادی در کتاب برای ترغیب کردن کودکان به فکر کردن وجود دارد.

علاوه بر تاکید بر فکر کردن و پرورش دادن آن، دقت به اطراف و پیدا کردن یک ایده‌ی نو هم در کتاب آورده شده است. کتاب می‌خواهد به کودکان این را یاد بدهد که هرچه در اطراف‌مان می‌بینیم به مثابه یک ایده است، اما برای پرورش و بزرگ شدنش نیاز به طی کردن مسیری دارد.

کتاب دیگر از این مجموعه با مشکل‌های جدید چه می‌کنی؟ همان‌طور که از عنوانش پیداست درباره‌ی مهارت حل مسئله است. (در کل هر سه کتاب از این مجموعه گریزی به حل مسئله دارد) شخصیت اول کتاب نگران است. نگران مشکلاتی که برایش به وجود آمده و دارد کم کم بزرگ می‌شود.

در کتاب از مشکل خاصی صحبت نمی‌شود، همان‌طور که در دیگر کتاب‌های این مجموعه هم نه از فکر خاصی نام می‌برد و نه از فرصت به خصوصی؛ بلکه به صورت کلی درباره‌ی مسئله‌ای صحبت می‌کند که فکر و ذهن شخصیت اصلی را درگیر کرده است.

حالا او باید با مشکلش مواجه شود. مثل خیلی از کودکان، پسربچه هم اول مشکلش را نادیده می‌گیرد ولی وقتی می‌بیند که با این نادیده‌گیری چطور توده‌ی سیاه مشکلاتش بزرگ و بزرگ‌تر می‌شود راه دیگری را در پیش می‌گیرد. راه دیگر هم خیلی بهتر از اولی نیست. دوری کردن هم همان بلایی را سر توده‌ی سیاه می‌آورد که نادیده‌گرفتنش. اما میل به مبارزه و روبه‌رو شدن با توده‌ی سیاه پسرک را نجات می‌دهد.

در حقیقت پله‌به‌پله با مشکل‌های جدید چه می‌کنی؟ می‌خواهد نشان دهد که چطور می‌توانیم در مبارزه با مشکلات خودمان را ورزیده کنیم. تصویرگری‌های کتاب هم همین ایده را پیش می‌برد، از طراحی شخصیت پسر بچه‌ای که نگران مشکلاتش است به تصویرگری شخصیت قهرمان می‌رسیم و البته کتاب با آوردن کاراکترهایی همراه با پسربچه به خوبی نشان می‌دهد که برای حل کردن بسیاری از مشکلات نیاز به هدایت و همراهی دیگران داریم.

با فرصت‌های خوب چه می‌کنی؟ درباره‌ی تمام موقعیت‌هایی است که اطراف‌مان به وجود می‌آید؛ اما آیا آن‌ها را می‌بینیم و از آن استفاده می‌کنیم؟ همان رفتاری که خیلی از کودکان و حتی بزرگسالان دارند، نادیده گرفتن و رد شدن از کنار فرصت‌های تازه. گذشتن از فرصت‌ها در این کتاب به خوبی نشان داده شده و  در کنارش دنبال پاسخ به این پرسش نیز هست که آیا درک درستی از فرصت‌ها وجود دارد یا نه؟

فرصت در این کتاب پروانه‌ای طلایی است. پروانه‌ای از جنس همان فکر نو. فرصت هم اینجا به موجود زنده‌ای بدل شده است که دنبال پسرک می‌گردد. هرچند پسرک آن را به دفعات پس می‌زند؛ این سوال پیش می‌آید که در زندگی واقعی چقدر فرصت‌های خوب به ما رو می‌کنند؟ پسرک هم با این معضل روبه‌رو می‌شود. یک‌دفعه متوجه می‌شود دیگر پر از فرصت نیست.

اگر قبلا هر روز فرصت خوب مثل پروانه دور سرش می‌چرخید، حالا بعد از پس‌زدن‌های مکرر این، اوست که باید دنبال فرصت بگردد. قدم به قدم در کتاب نشان می‌دهد که هر فردی باید خود را برای فرصت‌های خوب در حقیقت آماده کند. گاهی فرصت‌ها پیش روی ما هستند؛ اما ما آمادگی همراهی و استفاده از آن را نداریم. پس باید برای پذیرش فرصت‌های خوب و مناسب آمادگی لازم را کسب کنیم تا خود واقعی‌مان را بشناسیم و به دیگران نشان دهیم.

از این مجموعه کتاب‌ها در ایران استقبال زیادی شده است تا جایی که هشت ناشر آن‌ها را با هشت ترجمه متفاوت روانه بازار کرده‌اند. انتشارات قدیانی این کتاب‌ها را در مجموعه‌ای به اسم فلسفه برای نسل نو آورده است و مهدی حجوانی نویسنده و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان آن‌ها را ترجمه کرده است.

انتشارات مهرسا کتاب‌ها را در مجموعه‌ای به نام چه کار می‌توانم بکنم منتشر کرده و احمد تصویری کتاب‌ها را با این عنوان‌ها ترجمه کرده است: «با یک مشکل چه‌کار می‌توانم بکنم؟»، «با یک فرصت چه‌کار می‌توانم بکنم؟» و «با یک فکر تازه چه‌کار می‌توانم بکنم؟ نشر پرتقال کتاب‌ها را با ترجمه‌ی فرمهر منجزی، نشر بدون با ترجمه‌ی فاطمه کاوندی، نشر ۵۹ با ترجمه‌ی علی اصغر وندائی و نشر خانه‌ی تحول با ترجمه‌ی حمیده شرزه‌ئی، نشر غنچه با ترجمه‌ی صنم ناظم‌زاده، نشر گاج با ترجمه‌ی پروانه خدابنده‌لو روانه بازار کرده است.