کشورهای توسعه‌یافته یا جهان‌اولی را می‌شناسیم، همان‌طور به عنوان یک جهان‌سومی می‌توانیم تشخیص بدهیم که کدام کشورها جهان سوم را ساخته‌اند. اما جهان دوم کجاست؟ شاید بدانید که جهان دوم مربوط به کشورهایی است که تحت سیطره شوروی می‌خواستند «سوسیالیسمِ واقعاً موجود» را پیاده سازی کنند. کتاب انقلاب‌های 1989 کتابی است سرگرم‌کننده در مورد اتفاقاتی که در کشورهای جهان دوم رخ داده است و به صورت ضمنی نیز ذهن خواننده را با علل فروپاشی شوروی آشنا می‌کند.

سال‌های پس از جنگ جهانی دوم، شکست آلمان، جنایات هیتلر خصوصاً در مورد کمونیست‌ها، تمام شدن دوره‌ی پادشاهی و شاهنشاهی در بسیاری از کشورها و به‌وجود آمدن ساختارهای دنیای مدرن، اروپا را به دو بخش بلوک شرق (کمونیستی) و بلوک غرب (سرمایه‌داری)، تقسیم کرد. تحولات پنج کشور عضو پیمان ورشو شامل لهستان، آلمان شرقی، چکسلواکی، مجارستان و رومانی در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است و نویسنده از پرداختن به یوگسلاوی به عنوان ششمین کشور امپراطوری بیرونی شوروی چشم‌پوشی کرده است.

ویکتور شبشتین در سه بخش کلی و با فصل‌های کوتاه و جذاب در هر بخش ماجرای پایان پیچیده‌ی دخالت‌های سیاسی، مدنی و اقتصادی شوروی را در اروپا را نقل می‌کند. فصل اول شرح دوران جنگ سرد است. «کشورهایی که در پایان جنگ جهانی دوم توسط ارتش سرخ شوروی از چنگ اشغال‌گران آلمانی آزاد شدند جملگی به زیر سلطه رژیم کمونیستی رفتند.» (صفحه 40)

نکته مهم در مورد تمام این کشورها دور نگه داشتن کامل مردم از دنیای خارج و حذف هر نوع تفکر و آیین و تمایل افراد جامعه به بهانه‌های متفاوت بود. ضمن آن‌که با توجه به این سیاست‌ها بدیهی است روشنفکران، هنرمندان و دانشگاهیان و اقشاری از جامعه که به سادگی قابل کنترل و سرکوب نباشند تصمیم به مقابله و حفظ عقاید خود می‌گیرند. به همین دلیل «حزب باید از خودش در برابر مردم محافظت می‌کرد.

اولین کاری که لنین پس از به قدرت رسیدن در 1917 کرد تاسیس نیروی پلیس مخفی موسوم به چکا بود… این رژیم‌ها ظرف چند هفته پس از روی کار آمدن‌شان اقدام به تشکیل سازمان‌هایی کردند که دقیقاً از روی سازمان پلیس مخفی شوروی، چکا، کپی برداری شده بود. تا پایان 1945 در بوداپستِ مجارستان صدها مامور تمام وقت در سازمان منفور امنیت کشوری استخدام شدند در حالی‌که حتی هنوز هیچ کار ساختمانی روی هیچ‌یک از پل‌های روی دانوب که طی دوران جنگ ویران شده بودند آغاز نشده بود.»(همان صفحه)

دوران جنگ سرد پر است از سرکوب‌های خشن و حذف هر عنصر نامطلوب با اتهاماتی مانند جاسوسی و خیانت به کشور و عدم اعتقاد به حزب. دادگاه‌های نمایشی، اعدام‌ها و تبعیدهای بی‌دلیل به اردوگاه‌های کار اجباری و شکنجه‌های بی‌رحمانه، مردم شوروی و کشورهای بلوک شرق را به یک انفعال رقت‌انگیز واداشت تا تمام آن‌چه را در سال‌های بعد به شکلی هولناک بر آنان تحمیل شد بپذیرند: «همه شهروندان مجبور شدند وانمود به مومن بودن بکنند و برحسب ظاهر همرنگ و هماهنگ باشند، هرچه گذشت این لال بازی ملال‌آورتر شد.» (صفحه 41)

 اما تاریخ و آن‌چه در آینده رخ داد نشان داد ظلمی که در این کشورها به تک تک افراد اجتماع وارد شد، سرانجام آن‌ها را از سکوت به سوی انقلاب‌هایی شورانگیز حرکت داد و سران بی‌کفایت حزب را غافلگیر کرد. مردم قیام کردند و «دولت آنان به آنان باز گردانده شد.» (صفحه آخر)

بخش دوم با عنوان «ذوب شدن یخ ها» به چگونگی شکل‌گیری جنبش‌ها و اعتراضات علیه دولت هر یک از پنج کشور کمونیستی اروپای شرقی می‌پردازد و همین طور اتفاقات و تحولات درون حزب را شرح و بسط می‌دهد. در فصل آخر با عنوان «انقلاب» حوادث با جزئیات بیشتری در هر یک از کشورها نقل می‌شود و شبشتین به قدری تلاش می‌کند ریتم تند اتفاقات را به خوبی نقل کند که جاهایی خواندن کتاب با هیجانی به راستی انقلابی همراه می‌شود.

آن‌چه در اروپای شرقی رخ می‌دهد صرفاً اعمال سیاست‌های اقتصادی چپ در کشورهای جنگ‌زده نیست بلکه سیطره‌ی عمیق ایدئولوژی است بر انسان و سرکوب شرافت انسانی به مدد اعتقادات رادیکال حزب کمونیست. نقطه مشترک تمام نظام‌های توتالیتر که در این کتاب با توصیفات دقیق شبشتین به خوبی شرح داده شده است، مبرا کردن ایدئولوژی از خطا، توسط حاکمان است.

به همین دلیل سران کشورهای بلوک شرق از واژه «سوسیالیسمِ واقعاً موجود» استفاده می‌کردند تا مردم همیشه امید داشته باشند که سوسیالیسم چیزی بهتر خواهد بود و آن‌چه پیاده شده است در آن زمان و با آن امکانات ممکن، واقعاً موجود شده است، و سوسیالیسم چیزی بسیار بهتر از آن است. بدیهی است در چنین شرایطی عامل اصلی انقلاب‌های اروپای شرقی در غالب موارد انسان‌ها هستند.

ویکتور شبشتین در کتاب انقلاب‌های 1989 تغییر سیاست‌های شوروی را با روی کار آمدن گورباچف به دقت در هر یک از کشورهای پیمان ورشو توصیف می‌کند. او خواننده را به افغانستان می‌برد تا با ناتوانی شوروی در تشکیل یک افغانستان چپ آشنا کند، از دیوار برلین می‌گوید و توافقات پشت پرده‌ی مجارستانی‌های کمونیست و اصلاح‌طلب با آلمان غربی برای برچیدن دیوار برلین.

شبشتین از هر واقعه داستان خواندنی می‌پردازد: از مغازه های خالی از جنس شهرهای سوسیالیستی تا سرکوب جنبش‌های حامیان محیط‌زیست و خوانندگان راک در چکسلواکی، جنایات چائوشسکو در رومانی و ارتباطش با تهران، جاسوس‌بازی‌های غم‌انگیز ماموران اشتازی در آلمان شرقی، کشتار اقلیت ترک‌تبار بلغارستان، حادثه چرنوبیل، انهدام هواپیمای مسافربری چینی ساعت 6:18 دقیقه صبح و … هر حادثه داستانی است از رشته‌ای به‌هم پیوسته در جهت وقوع انقلاب.

شبشتین که اتفاقاً سوگیری‌های مشخص در مورد وقایع و سران نظام‌های کمونیستی حاکم بر اروپای شرقی دارد، مجارستانی است و والدینش پس از سرکوب قیام مردم مجارستان توسط تانک‌های #شوروی، در 1959، به انگلستان مهاجرت کردند.

او روزنامه‌نگار سیاسی در جراید مهم انگلستان و آمریکا است و به همین دلیل نگارش کتاب با روایتی زنده و هیجان‌زده، با قلم یک روزنامه‌نگار است که برای اشاره به مهم‌ترین وقایع از شخصیت‌های جذاب استفاده می‌کند تا خواننده را قدم به قدم با خود همراه کند و همین‌طور می‌کوشد تا با داستان‌پردازی‌ها چیزی از تلخی نظام‌های جنایتکار حاکم بر بلوک شرق کم نکند.

سال غریب 1989