راهکارهای خوددرمانگری وسواس فکری

کتاب وسواس فکری ارائه‌کننده یک دیدگاه درمانی به مخاطبان به منظور شناخت «اختلال نگرانی وسواسی(انو)» خودشان است. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات افراد مبتلا به این اختلال تفاوت میان دنیای درون و دنیای بیرون آن است. افراد دارای اختلال نگرانی وسواسی، معمولاً آن افرادی نیستند که خود را به دنیا نشان می‌دهند، آن‌ها عمدتاً افکار، عقاید و رازهای شخصی خود را دارند در نظرشان اختلاف میان خودهای پنهان و آشکارشان بزرگ‌تر است.

صرف‌نظر از اینکه دیگران کدام یک از جنبه‌های اختلال نگرانی وسواسی آن‌ها را می‌بینند، خودشان می‌دانند که این تنها نوک کوه یخ است و مقدار بسیار بیشتری از آن در زیر آب قرار دارد! آن‌ها درد و نومیدی محبوس بودن در دنیای بیگانه را کاملاً درک می‌کنند؛ بدین ترتیب این افراد در شناخت آن‌چه اختلال نگرانی وسواسی (انو) نامیده می‌شود خبره‌اند، اما درک کامل گرفتاری‌شان حکایتی دیگر دارد.

امکان دارد کسانی که به وسواس فکری مبتلا هستند، درباره اختلال نگرانی وسواسی خود توضیحات فراوانی شنیده باشند؛ مثلاً شنیده باشند که این اختلال بر اثر به هم خوردن توازن عناصر شیمیایی بدن و یا رفتاری اکتسابی است و… ، این‌ها توضیحات است، اما بهتر از آن نیست که بگوییم «خودرو کار می‌کند، چون موتور دارد»؛ درواقع دانستن این‌که خودرو موتور دارد، این قابلیت را به شما نمی‌دهد که خودرویی ازکارافتاده را به کار اندازید. به همین قرار، برای آن که اختلال نگرانی وسواسی خود را به‌طور کامل بشناسید، لازم است که توضیحات معنادار شما، از توضیحات منطقی و علمی هم فراتر برود. چنین توضیحی باید به احساسات و تجربه شما اشاره داشته باشد و تحت تأثیر قرارتان دهد.

کسانی که به اختلال نگرانی وسواسی مبتلا هستند، شاید نزد متخصصان گوناگون رفته باشند، داروهای بی‌شمار را به مصرف رسانده باشند و بسیاری کتاب‌های مربوط به موضوع دلشوره و این اختلال را خوانده باشند. بااین‌همه، کتاب وسواس فکری تفاوت دارد؛ این کتاب مانند یک کتاب آشپزی نیست که توضیح دهد چگونه به چیزی شکل دهید یا مشکلات را در پختن یک غذا از سر بگذرانید؛ کتاب وسواس فکری نمی‌خواهد به مخاطب بگوید چگونه بر اختلال نگرانی وسواسی چیره شوید، زیرا چیره شدن بر این اختلال به چیزهایی بیشتر از پیروی و پیگیری تعدادی دستورالعمل نیاز دارد.

درمان بدون شناخت، مانند کشیدن تعداد زیادی نقاشی است؛ پیشرفت‌هایی حاصل می‌شود و شماری از نشانگان اختلال کاهش می‌یابد، ولی به چیزهایی بیش از این نیاز است. برای فراتر رفتن از کاهش نشانه‌های اختلال نگرانی وسواسی و مانع‌شدن از آن‌که این اختلال عنان اختیار زندگی شما را به دست گیرد، در قالب هنرمند استادکار این وظیفه بهتر انجام خواهد شد. هنرمند استادکار آن درک را دارد که کار خود را خلق کند و به آن شکل دهد.

بر همین مبنا، کتاب وسواس فکری گونه‌ای از رهنمودهای برنامه درمان را ارائه می‌دهد و در پی یاری‌دادن به مبتلایان برای شناخت اختلال نگرانی وسواسی خود است. این ازنظر نویسنده این کتاب نخستین گام حیاتی است، زیرا اگر مبتلایان به وسواس فکری، اختلال خود و روند درمان را نشناسند، نمی‌توانند با درمان به‌درستی همراه شوند. درواقع، توفیق فرد به آن بستگی دارد که در طراحی برنامه بهبود خود، به شریکی توانا بدل شود؛ به عبارتی، مخاطبان این کتاب با شناختن، آداب درمان را پی نخواهند گرفت، بلکه آداب و روش درمان خود را خودشان طراحی خواهند کرد.

کتاب وسواس فکری؛ شناخت اختلال نگرانی وسواسی دارای ۴ بخش اصلی و ۱۵ فصل فرعی است؛ بخش اول کتاب با عنوان شناخت اختلال نگرانی وسواس (انو) به مخاطب کمک می‌کند اختلال نگرانی وسواسی خود را واقعاً بشناسد و رفته‌رفته به پاسخ پرسش‌هایش درباره این اختلال برسد؛ پرسش‌هایی که به‌ احتمال‌ زیاد او را به ستوه آورده است! او در این فصل کم‌کم درخواهد یافت که این اختلال، او را از بقیه افراد بشر مجزا نمی‌کند؛ به این درک خواهد رسید که تفاوت میان او و افراد غیرمبتلا در حدود چند درجه است. در این بخش همچنین به نقش دارو در بهبود و روش‌های شناختی و رفتاری که فرد در برنامه اختلال نگرانی وسواسی خود مورداستفاده قرار می‌دهد اشاره می‌شود.

بخش دوم کتاب با عنوان پایه‌ریزی برنامه فرآیند ارزیابی و درمان اختلال نگرانی وسواسی توضیح داده‌شده که مخاطب مبتلا را قادر می‌سازد برنامه بهبودش را طرح‌ریزی کند؛ برنامه‌ای که بتواند بشناسد و به آن ایمان داشته باشد. سپس این بخش، او را برای برداشتن گام‌های اولیه ارزیابی از خودش راهنمایی می‌کند. ابزارها و دستورهایی را که برای ارزیابی بیشتر اختلال نگرانی وسواسی خوانندگان تهیه‌شده درک و یافته خواننده را به دانشی عملی مبدل می‌کند و مواد موردنیاز برای برنامه بهبود به کمک خود شخص را فراهم می‌سازد.

مهم‌ترین این مواد، دست‌نویس‌هایی است که خود شخص برای حفظ انگیزه، مبارزه با ناامیدی و چیره شدن بر موانع تهیه می‌کند. این دست‌نویس‌ها در یکی از بزرگ‌ترین مشکلات در عملیاتی کردن برنامه درمان اختلال نگرانی وسواسی به مبتلایان یاری می‌رساند: مشکل نبودن درمانگر برای حمایت از شخص مبتلا و برطرف ساختن نیازهای لحظه‌ای او. اگرچه کتاب وسواس فکری نمی‌تواند جایگزین درمانگر شود، ولی نمونه دست‌نوشته‌های درمانگر به همراه دستورهای ارائه‌شده در کتاب، خواننده را قادر می‌سازد آن دستورها را با نیازهای خود وفق دهد و یا خودش دست‌نویس بنویسد.

در حالت مطلوب برنامه بهبود مبتلایان به وسواس فکری بایستی تشریک‌مساعی میان او و درمانگر باتجربه اختلال نگرانی وسواسی باشد؛ این کتاب به‌عنوان قسمت الحاقی درمان یا در اوقاتی که امکان یافتن درمانگر وجود ندارد، می‌تواند مورداستفاده قرار گیرد.

بخش سوم کتاب با عنوان شخصی کردن برنامه؛ رهنمودهای درمان برای نگرانی‌های خاص انو، ویژه هر یک از مخاطبانی است که مستقیماً با این اثر مواجه می‌شوند و بر جلوه‌های متفاوت این اختلال تمرکز دارند. طرح‌ریزی برنامه بهبود به‌ویژه اگر به نظر رسد که بیشتر نشانگان اختلال نگرانی وسواسی یک شخص به طبقه‌ای منفرد تعلق دارد مانند وسواس‌های فکری متمرکز بر آلودگی و افکار خشن و…، باید به شیوه‌ای منحصربه‌فرد انجام گیرد. هر وضعیت، مبارزه‌طلبی ویژه خود را دارد که نیازمند مخاطب قرار دادن و اشاره به آن است. سرفصل‌های بخش ۳ راهنمایی برای تعدیل و فردی کردن برنامه کلان مقابله با این اختلال به‌وسیله مثال‌ها، رهنمودهای سازگار شده درمان و دست‌نویس‌های اختصاصی تدارک دیده‌شده است.

بخش چهارم و پایانی این کتاب هم بهبود و فراسوی آن نام دارد و به مخاطبان در تکمیل کردن بهبودی‌شان یاری می‌رساند. از آن‌جایی‌ که تنهایی کار کردن برای بهبود یافتن دشوار است، این بخش رهنمودهایی را برای استفاده خانوادگی و یا با دوستان به‌عنوان حمایت‌های سودمند طی درمان برای مخاطبان تدارک دیده است. خوانندگان در این بخش درمی‌یابند زمانی که احساس کنند بر نشانگان اختلال خود چیره شده‌اند، برنامه بهبودشان پایان گرفته است.