در صحبت از ادبیات جنگ، نام‌های آشنا کم نیستند. دو رمان «شطرنج با ماشین قیامت» از حبیب احمدزاده و «سفر به گرای ۲۷۰ درجه» احمد دهقان، خاطرات بازنویسی شده سیده زهرا حسینی در کتاب پرفروش «دا» و مجموعه داستان «من قاتل پسرتان هستم» از احمد دهقان از این جمله‌اند.

اما نویسنده‌های قدیمی‌تر هم در آثارشان به جنگ پرداخته‌اند. به خصوص در سال‌های اول جنگ و به دور از ادبیات رسمی و رایجی که در سال‌های بعد پا گرفت. احمد محمود در همان سال اول جنگ «زمین سوخته» را نوشت و اسماعیل فصیح و علی اشرف درویشیان نیز آثاری در حیطه روزهای اول جنگ دارند.

نمادهای دشت مشوش در سال‌های ابتدایی پس از جنگ منتشر شده است که اساساً خلق آثار هنری به‌جز از طریق آن‌چه که به‌صورت رسمی و تبلیغاتی تولید می‌شد، ممکن نبود. آن‌چه که نمادهای دشت مشوش را در جایگاه متمایزی در ادبیات جنگ می‌نشاند این است که اساساً صحنه‌ی نبردی در قصه‌ها وجود ندارد و شخصیت‌ها هیچکدام رزمنده به مفهوم کسی که در میدان نبرد اسلحه به‌دست می‌گیرد و می‌جنگد، نیستند. جنگ مثل شبحی فراگیر در همه‌ی  صحنه‌ها وجود دارد. ابراهیم تبار نگاهی انداخته است به این مجموعه داستان از اسماعیل فصیح.

اسماعیل فصیح و روایتی متفاوت از جنگ

در مقابل، رضا امیرخانی از نسلی است که بعد از جنگ و در اوایل دهه هفتاد وارد حوزه داستان‌نویسی شدند اما دغدغه‌های نسل جنگ را داشتند و اصطلاحاٌ از بچه‌مسلمان‌ها به شمار می‌آمدند. «ارمیا» کاراکتری است که در کارهای رضا امیرخانی تکرار می‌شود. اولین کتاب او به اسم همین کاراکتر است.

در طول دو دهه آینده نیز ارمیا همزمان با نویسنده سنش بالاتر می‌رود و پخته می‌شود و با تغییرات سیاسی و تغییرات مردم زمانه او نیز تغییر می‌کند. گرچه پایبندی او به روزهای جبهه هیچ‌گاه دستخوش تغییر نشده است اما از دریچه آن چه امیرخانی بر ارمیا می‌گذراند، می‌توان دوران‌هایی را بازخوانی کرد.

چطور رضا امیرخانی از دریچه کاراکتر «ارمیا» جنگ را دوره می‌کند..

بحث از تاریخ‌نگاری جنگ نیز به خصوص در سال‌های اخیر داغ بوده است. در این مقاله نویسنده به یک مورخ خاص یعنی جعفر شیرعلی‌نیا می‌پردازد و درباره ارزش و اهمیت و ویژگی‌های کار شیرعلی‌نیا در کتاب «تاریخ جنگ» او و سایر فعالیت‌های رسانه‌ای و تحقیقاتی‌اش در زمینه تاریخ‌نگاری جنگ می‌پردازد.

اینجا چراغی روشن است!

مقاله‌ای را در این‌جا می‌توانید بخوانید که به موضوع شعرِ جنگ می‌پردازد. با این توضیح که از همان ابتدا شعر دفاع مقدس را از شعر جنگ جدا می‌کند. «شعر جنگ بیشتر به وجه منفی جنگ و تبعات آن نظر دارد و به اعتقاد برخی عنوان اصلی این ژانر شعر ضدجنگ است. اما اشعاری که از دوران دفاع مقدس برای ما به جا مانده هیچ نسبتی با تعاریف شعر جنگ ندارد و تحت عنوان ادبیات مقاومت بایستی آن را بررسی کرد» در این مقاله ویژگی‌های شعر جنگ در دو دهه شصت و هفتاد مورد بازخوانی قرار می‌گیرد.

چرا شعر دفاع مقدس مسیری جداگانه از شعر جنگ است؟

جنگ مسلماً تاثیر واضح و آشکاری روی زندگی کودکان و نوجوانانی گذاشت که آن را تجربه کردند. کودکان آن روز که حالا کودکی خود را با صدای آژیر خطر به یاد می‌آورند و نوجوانانی که شناسنامه‌های خود را برای رفتن به جبهه دستکاری کردند، تاثیرش را فراموش نمی‌کنند. کودکان و نوجوانان نسل‌های بعدی نیز با خاطره این جنگ درگیر بودند. مریم محمدخانی به معرفی سه اثر در حوزه ادبیات نوجوانان می‌پردازد که جنگ را در کانون اثر قرار داده‌اند.

ردپای جنگ هشت ساله در ادبیات کودک و نوجوان

از میان کتاب‌هایی که پیش از این در سایت وینش بررسی کرده‌ایم، «عیار ناتمام» نوشته هادی معصوم‌دوست هم رگه‌ای از ادبیات جنگ در خود دارد. قهرمان رمان امیر است که در ابتدای رمان، در آستانه‌ی انقلاب، نوجوانی است دبیرستانی با پدری سیاسی و مادری مذهبی که به سلک طرفداران شریعتی در می‌آید و بعد از پیروزی انقلاب و آغاز جنگ به جبهه می‌رود. به درازا کشیدن جنگ تاثیر سوئی روی نامزد او تهمینه می‌گذارد که در تهران است و منتظر او که هرچه زودتر برگردد. ادامه رمان البته در سال ۸۸ می‌گذرد.

مِه جنگ

جنگ هشت‌ساله در کتاب‌ها