تلفیقی از تجارت و هنر

کتاب یک کالاست و مانند هرکالایی برای خرید و فروش، نیازمند برقراری یک ارتباط قانع‌کننده با مشتری است. آن چیزی که این کالا را با کالاهای دیگر متمایز می کند، ماهیت فرهنگی این‌ محصول است و همین تمایز باعث می شود ارتباط مهمی میان محتوای کالا و فضای بصری آن در فرمت گرافیکی به نام طرح جلد شکل بگیرد. وظیفه طراح گرافیک این است که این ارتباط بصری را در اولین گام ارتباطی به بهترین شکل برقرار کرده و مخاطبان را در توقف میان قفسه‌های پرزرق و برق کتاب‌های مختلف، گیر‌ بیاندازد.

طرح جلد هر کتابی، مانند ویترین فروشگاهی‌ست که خریداران را از چگونگی محتوا و محصولات آن فروشگاه آگاه می‌کند و طراح گرافیک، وظیفه‌ای جز این آگاهی‌بخشی به شیوه‌ای خلاقانه ندارد. همانطور که در این سال‌ها، ویترین فروشگاه‌ها به طراحی های متفاوت روی‌آورده‌اند، طراحان گرافیک نیز سعی در خلق آثار متفاوتی داشته‌اند.

اگر کتاب را یک «محصول فرهنگی» بدانیم، متر مشخصی را برای  سنجش یک طراحی جلد موفق به دست می‌آوریم. در یک طراحی خلاق هر دو بخش این عبارت باید متوازن باشند. نگاه محض تجاری و یا نگاه کاملاً هنری به طراحی جلد، یک اثر ناقص را روانه بازار کرده و به عدم ایجاد یک ارتباط موثر میان محصول و مخاطب می‌انجامد.

 در سال‌های گذشته، با ظهور ناشران تازه و تنوع موضوعات کتاب، بازار رقابتی جدی در عرضه این محصول ایجاد شده است و ناشران، برای جذب مخاطبان، شیوه‌های متفاوتی را در طراحی و چاپ انتخاب می‌کنند.

در این بازار، بخشی از طراحان گرایش صرفاً تجاری داشته‌اند و برخی دیگر به طراحی جلد به عنوان اثری صرفاً هنری نگاه کرده‌اند و این نگاه هنری در مواردی آنقدر شکل افراطی به خود گرفته است که کتاب را در حد محصولی تزیینی و تنها به جهت کتابخانه‌آرایی تقلیل داده است. در این میان البته نمونه‌های جذاب زیادی خلق شده‌اند که توازن درستی میان این دو وجه برقرار کرده‌اند.

طراحی جلد با هر رویکرد گرافیکی و هنری، باید در خدمت محتوای کتاب بوده و با ارائه اطلاعاتی از درون‌مایه کتاب به شیوه‌ای خلاقانه، مخاطبان را تشویق به خرید کتاب کند. نباید فراموش کرد که هدف نهایی طراحی جلد، به دست آوردن دورنمایی سریع از کتاب و خوانده شدن کتاب است. کتابی که به واسطه طراحی بد و یا استفاده از مواد چاپی نامناسب و سنگین، شرایط خوانده نشدن را فراهم کند، در خلاقانه‌ترین‌ شکل ممکن نیز طرح جلدی ناموفق است.

در میان آثار بسیاری خوبی که در این سال ها خلق شده دو نمونه در خاطرم مانده که ذکر آن  خالی از لطف نیست.

طرح جلد کتاب شعر پنجاه و سه ترانه عاشقانه با طراحی فرزاد ادیبی یکی از این نمونه‌های موفق است. در اولین برخورد با طرح، آن‌چه درمی‌یابیم سادگی و ظرافتی‌ست که بیشتر در مختصات شعر و شاعری سراغ داریم. طراح از کنار هم گذاشتن آویز لباس‌ها، قلبی ساخته و با آویزان کردن لباسی زنانه، تصویری عاشقانه، مینی مالیستی و مرتبط با عنوان کتاب خلق کرده است. نام نویسنده، ناشر و شماره تجدید چاپ به سادگی قابل خواندن است و همه آنچه که یک مخاطب نیازمند دانستن است در برخوردی ساده و خلاقانه قابل دریافت است.

پنجاه و سه ترانه عاشقانه| نشر آهنگی دیگر|طراح :فرزاد ادیبی

طرح دیگر  مربوط به کتاب دریا با طراحی کیانوش غریب‌پور است. ارتباط بصری میان نام کتاب و تصویر آن‌قدر سریع برقرار می‌شود که مخاطب در میان قفسه‌های کتاب نیازی به رمزگشایی ندارد. ردی از پا بر شن ساحل دریا برجای مانده و زاویه‌ی انتخاب شده توسط طراح مخاطب را در این قصه شریک می‌کند. گویی مخاطب خود بر این ساحل پای نهاده و این‌جا ساحلی‌ست که هر کسی می‌تواند به آن قدم بگذارد.

دریایی در تصویر وجود ندارد اما طراح به سادگی، دریای مورد نظر خود را در ذهن مخاطب می‌سازد. نام کتاب، نویسنده و مترجم و باقی اطلاعات به سادگی قابل خواندن و دریافتن است.

دریا| نشر افق|طراح :کیانوش غریب‌پور

طراحی جلد کتاب در گذشته و پیش از ورود تکنولوژی‌های طراحی و چاپ، گرایش زیادی به خلق آثاری با نگاه صرفاً هنری داشته و وجه کالایی آن تا حدود زیادی نادیده گرفته می‌شد. اما امروز با به وجود آمدن فضای رقابتی میان ناشران، طراحان گرافیک سعی کرده‌اند با ایجاد توازن میان وجه کالایی و هنری طراحی جلدهایشان، هم نگاهی خلاقانه و هنری به طراحی جلد کتاب داشته باشند و هم به چرخه فروش این کالای فرهنگی بیش از گذشته اهمیت دهند.

طراحی جلد کتاب