«آیین‌ها مانند یک درخت و مردم نیز تنه درخت هستند و سنت‌ها ریشه‌های همان درختی هستند که بدن آن انسان‌هاست.»
پروفسور دکتر کارو لوکاس

هر قوم آیین‌های مخصوص به خود را دارد که از زمان پیدایش آن یا در طول تاریخ به فرهنگ آن قوم اضافه شده است. قوم ارمن، همان ارامنه هستند که برای قرن‌های متعدد در فلات ارمنستان زندگی کرده و در آن‌جا و مناطق دیگری که مهاجرت کرده آیین‌های خود را برگزار می‌کردند.

اشاره شود که نویسنده این کتاب، دکتر محمد عارف، برای ۵ سال در ارمنستان امروزی برای پژوهش خود از ۴۰ ساکن این کشور مصاحبه گرفته است، که اکثراً اشخاص دانشگاهی یا آگاهان محلی از شهرها و مناطق مختلف بوده‌اند و اطلاعات ارزشمندی که از این اشخاص دریافت کرده و تحقیقات شخصی دیگر ایشان در این کتاب دسته‌بندی شده‌اند.

آن‌چه در این کتاب ۳۰۰ صفحه‌ای آمده را می توان به سه قسمت تقسیم کرد. در آغاز درباره انسان‌شناسیِ نمایشی قوم ارمن و بعضی مفاهیم اساسی موردنیاز در کتاب صحبت شده است. سپس به تاریخ قوم آرمن اشاره شده که می‌دانیم اولین دولتی که می‌‌توان آن را به نوعی دولت ارمنی حساب کرد، پادشاهی اورارتو (آرارات) بوده است.

البته قبل از این در آن منطقه قبایل نایری و هایاسا زندگی می‌کردند که به نوعی از اجداد ارامنه محسوب می‌شوند. در ادامه به نقش دین در این آیین‌ها و بعد تاثیر تاریخ کهن، باورها و اساطیر، هنرهای زیبا و قابلیت‌های نمایشی بر ریخت‌نگاری این آیین ها پرداخته شده است. ریخت‌نگاری یعنی تحلیل محتوایی و تکنیکی آیین‌های نمایشی از منظر هنرهای نمایشی و شاخص‌های دانش انسان‌شناسی نمایشی.

در قسمت دوم کتاب، نویسنده از میان ۱۰۰ آیینی که گردآوری کرده، ۴۱ آیین را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و برای هر یک از آیین‌ها تعریف مفصلی نوشته است. تاریخ آغازین  ایجاد آیین‌های نمایشی ارامنه، همان‌طور که در بالا اشاره شد، از زمان اورارتو آغاز شده و از آن زمان تا حالا 2800 سال گذشته است که نشان‌ می‌دهد برای ایجاد تغییرات و تحت تاثیر قرار گرفتن این آیین‌ها زمان زیادی وجود داشته است.

دین تاثیر خیلی مهم بر آیین می‌گذارد. در آغاز دین اورارتویی بود که پس از انحطاط آن پادشاهی و تسخیر فلات ارمنستان توسط دولت ماد ایرانی، ادیان زرتشتی و میتراییسم (مهرپرستی) وارد فلات و فرهنگ ارامنه شدند که اولی در دین و دومی در آیین مردم تاثیر گذاشت. مهرپرستی با این‌که یک دین ایرانی بود، محبوبیت آن در بیرون از جغرافیای ایران بزرگ خیلی بیشتر شد تا حدی که در چین و سراسر اروپا نیز گسترش یافت و امکان داشت مهرپرستی به جای مسیحیت دین واحد امپراتوری روم (و در نتیجه اروپا) شود.

در سال ۳۰۱ میلادی ارمنستان اولین کشور دنیا شد که دین مسیحیت را به طور رسمی پذیرفت. همین مساله باعث شد بعضی آیین‌های جدید به فرهنگ ارامنه اضافه شوند، ولی بیشتر آیین‌های نمایشی قدیمی با تغییر شکل و چهره و نفوذ دین جدید، به عنوان آیین‌های مسیحی-ارمنی به حیات خود ادامه دادند. برای مثال جشن زادیک که جشن بزرگ رستاخیز است و سرکیس مقدس از آیین‌های اضافه شده جدید و درن دز (جشن آتش) و وارتاوار (جشن آب‌پاشان) از جشن‌های قدیمی تغییر شکل یافته هستند.

یکی از نکات جالب درباره آیین‌ها این است که بعضی از آن‌ها با شکل و رنگ دیگر در اقوام آذری و پارسی نیز اجرا می‌شوند و می‌توان به فرهنگ مشترک بین این اقوام و همزیستی آن‌ها در این منطقه اشاره کرد.

زمانی که ارمنستان تحت حکومت کمونیستی شوروی بود، به علت بی‌دین بودن آن دولت و سیاست یک نوع کردن اقوام تحت کنترل خود، آیین‌های نمایشی ارامنه برای هفتاد سال تحت فشار نابودی بودند، اما ارامنه سعی در جلوگیری از آن کرده و با فروپاشی شوروی آن فشار هم تمام شد، هرچند تاثیر آن تا امروز دیده می‌شود

در بخش سوم کتاب، نام‌های مصاحبه‌شوندگان بومی و منابع و مآخذی که برای تهیه کتاب مورد استفاده بوده‌اند ذکر شده و در ادامه عکس‌هایی از آیین‌های نمایشی که در قسمت قبلی کتاب تعریف شدند و انواع لباس‌های سنتی و هنرهای دستی ارامنه هم اضافه شده‌اند. 

ادبیات ارمنی