آقای اگزوپری شگفت‌انگیز!

آقای اگزوپری شگفت‌انگیز!

شازده کوچولو نمونه مثالی جهان شگفت‌انگیز اگزوپری است؛ داستانی سراسر پاکی و خلوص و شوق کودکی و دریافتن درون انسان و خیال پرواز به عالم بالا. در واقع شازده کوچولو مانیفست شاعری رمانتیک در عصر آهن و سیمان است که هنوز از عشق و دوستی برای نوع بشر می‌سراید.

آنتوان دوسنت اگزوپری نویسنده و خلبان در 29 ژوئن 1900 در لیون فرانسه در خاندانی اشرافی به دنیا آمد. سابقه نجابت خاندان آنها به قرن سیزدهم میلادی می‌رسید. دوران کودکی‌اش به همراه یک برادر و دو خواهر در سن موریس و مول سپری شد و دوره دبستان را در مان به پایان رساند. در شهر مان او شاهد آزمایش‌های برادران رایت بود که هواپیما را اختراع کرده بودند و سعی داشتند به دولت فرانسه بفروشند. شاید علاقه به پرواز و خلبانی از همین دوران در او شکل گرفته باشد. او اولین پرواز را در فرودگاه همین شهر تجربه کرد. در دوره دبیرستان به آموختن ویلن پرداخت. در سال 1914 برای ادامه تحصیل به سوئیس رفت.

آنتوان درباره دوران کودکی‌اش گفته است: «صندوقچه بزرگی در سن موریس دارم. از هفت‌سالگی آن را به نقشه‌هایم، با نامه‌هایی که دریافت می‌کنم و با عکس‌هایم پر کرده‌ام؛ با همه چیزهایی که دوست دارم، به آنها فکر می‌کنم و مایلم به خاطر بسپارم. گاهی آنها را بدون نظم خاصی روی زمین پهن می‌کنم و وقتی به شکم روی زمین دراز می‌کشم، بازهم هزاران چیز مختلف را می‌بینم. چیزی جز آن صندوقچه برایم اهمیت ندارد».

ملاحظه کردید؟ آدمی از خانواده‌ای اشرافی که لقب «کُنت» را یدک می‌کشد، می‌گوید چیزی در جهان برایش مهم نیست مگر صندوقچه خرت‌وپرت‌هایش در دوران کودکی! برای همین ما فکر می‌کنیم اگزوپری آدم خاصی است که توانسته اینقدر تاثیرگذار باشد. زندگی و مرگ غریب او همچنان رازآمیز است و شاید فقط از طریق خواندن آثارش بتوان تا حدودی به او نزدیک شد. در زندگی او چیزهای عجیب و غریب کم نیست. یک هوانورد چطور می‌توانست بنویسد؟ چطور به این نگاه شاعرانه و غزل‌های ناب دست یافته بود؟ یک اشراف‌زاده چطور می‌تواند خلبان پست باشد؟

مردی را می‌بینیم که یک پایش در هواپیماست و پای دیگرش در دنیای شعر و ادب و داستان و فانتزی. آثار او شرح حال است، بسیار شخصی و ناب و خالص و گاهی نشات گرفته از دریای واقعیت و بدون رمز و راز. افسانه‌سرایی نمی‌کند اما خودش به افسانه‌ای تبدیل شده. او روحِ زمانه را دریافته است و درون انسان را مخاطب قرار داده، برای همین تا آخرالزمان برای همه انسان‌ها حرف خواهد داشت. تمام حرف این است که آثار اگزوپری از دل او برآمده و لاجرم بر دل‌ها می‌نشیند.

سال‌های کودکی و نوجوانی نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری شخصیت اگزوپری داشته است. او انگار کودکی است که هرگز بزرگ نشده یا نگاه آدم‌بزرگ‌ها را به زندگی پیدا نکرده. گیتی صفرزاده در این یادداشت با اشاره به کتاب نوجوانی ابدی و نبوغ خلاقانه به موضوع نوجوانی دائمی در شخصیت و آثار اگزوپری پرداخته است. 

در زبان فارسی از قدیم افسانه شدن را معادل جاودانه شدن و ماندگاری در اذهان مردم به کار می‌ برده‌اند. دانشنامه بریتانیکا شازده کوچولو را افسانه‌ای مدرن دانسته که کوچک و بزرگ نمی‌شناسد. روز 29 ژوئن هم به عنوان روز جهانی شازده کوچولو نامگذاری شده است. عفت زهره‌وندی در این مقاله به شازده کوچولو به عنوان یک افسانه مدرن می‌پردازد.

فکر می کنید اولین کتاب اگزوپری باید چطور کتابی باشد؟ بله بدون‌شک باید سوژه اصلیش خلبانی و پرواز باشد. کتاب پست جنوب (Courrier Sud) نخستین اثر منتشر‌شده از آنتوان دوسنت‌ اگزوپری، خالق شازده‌کوچولو است که اولین‌بار در سال ۱۹۲۹ به چاپ رسید. اگزوپری در اولین اثر منتشر‌شده‌اش، به سراغ زندگی ژاک برنیس،‌ خلبان شرکت پست هوایی فرانسه می‌رود: مردی جوان که قبل از هرچیز یک خلبان است و زندگی‌اش در ابرها رنگ می‌گیرد.

برای درک دنیای آقای اگزوپری شگفت‌انگیز به سراغ دیگر آثارش می‌رویم. پرواز شبانه دومین کتاب اگزوپری است که جنبه‌های مختلفی از زندگی او را بازنمایی می‌کند. پرواز شبانه ما را با زندگی او بر فراز ابرها و وقتی در خطوط پست هوایی بین قاره‌ای کار می‌کرده آشنا می‌کند. این کتاب پیش‌گویی تکان‌دهنده از فرجام اگزوپری نیز هست؛ نویسنده در 44 سالگی بر فراز مدیترانه پرواز کرد و دیگر هرگز دیده نشد، سرنوشتی شبیه خلبانی در پرواز شبانه. مقاله زهرا باقری را بخوانید.

زمین انسان‌ها یکی از مهمترین آثار اگزوپری است که بدون آن به درک کاملی از منظومه فکری و احساسی او نمی‌رسیم. اگزوپری در سپتامبر 1937 به وزارت هوانوردی فرانسه پیشنهاد کرد که حاضر است به منظور رکوردگیری استقامت یک پرواز بین قاره‌ای از نیویورک داشته باشد. پیشنهادش پذیرفته شد و او به عزم نیویورک به کشتی نشست. در 15 فوریه  1938ساعت شش و نیم صبح این پرواز را شروع کرد. اما موتور هواپیمایش در گواتمالا به هنگام برخاستن از کار افتاد و سقوط کرد. اگزوپری به شدت مجروح شد و در 28 مازس به نیویورک بازگشت.

بعد به فرانسه آمد و دست‌نویس مجموعه‌ای از نوشته‌های زیبایش را با خود آورد و تحت عنوان “زمین انسان‌ها” تدوین کرد و در فوریه‌ی 1939 آن را به صورت کتابی منتشر کرد. این کتاب جایزه‌ی بزرگ داستان ادبی فرانسه را برد و در ژوئن همان سال در ایالات متحده به نام “باد و شن و ستارگان” منتشر گردید و به عنوان کتاب ماه برگزیده شد. سید حسام فروزان در این مقاله نگاهی انداخته است بر این کتاب و مفاهیم موجود در آن.

هرچقدر شازده کوچولو کتاب مهمی است و برای نویسنده‌اش آنتوان دو سنت اگزوپری شهرتی ابدی آورد، به همان میزان سدی شد در برابر به چشم آمدن سایر آثار این خلبان و نویسنده‌ی فرانسوی. یکی از این کتابها «خلبان جنگ» است که تبدیل به یکی از مهمترین آثار در حیطه‌ی روایت‌های مستند جنگی شده است. دوستمان آقایی‌راد درباره‌ی این کتاب نوشته. 

کتاب شازده کوچولو در ایران هم بسیار مورد توجه قرار گرفته است. تقریباً هر یکی دو سال یکبار ترجمه تازه ای از آن به چاپ می رسد. در طول شش دهه، مترجمان مختلفی به سراغ شازده کوچولو آمده اند و بخت خود را آزموده اند. تعداد ترجمه های این کتاب آنقدر زیاد است که باید یک سرشماری عمومی راه بیندازیم! با توجه به اهمیت شازده کوچولو  نگاهی انداخته ایم به نظر نویسندگان کودک و نوجوان به این کتاب.

از آنجا که شازده کوچولو بیش از هر کتاب دیگری به زبان فارسی ترجمه شده است در این مقاله به ترجمه‌های مختلف آن پرداخته‌ایم.

شازده کوچولو به کتاب بالینی خیلی از آدمها در سراسر جهان تبدیل شده است. کتاب بالینی همان کتابی است که ممکن است شما از کودکی و نوجوانی با خود به دوران بزرگسالی بیاورید و هرازگاهی نگاهی به آن بیندازید و زیبایی و شیرینی کلمات آنرا مزه مزه کنید. علاوه بر این، تحقیقات ادبی و دانشگاهی بسیاری هم روی شازده کوچولو و زندگی اگزوپری انجام شده است. ما هم در چند مقاله ای که در پی می‌آید سعی کرده‌ایم به جنبه‌های مختلف این کتاب عجیب بپردازیم.

شازده کوچولو در نظرسنجی‌هایی که از شاعران و نویسندگان راجع به کتابهای موردعلاقه‌شان می‌شود همیشه جایگاه ویژه‌ای داشته است. در این مطلب کتابهای موردعلاقه مترجمان جمع‌آوری شده است. اینجا هم می‌توانیم ردپای شازده کوچولو را پیدا کنیم.

در پایان نگاهی بیاندازیم به تصاویری که دیگران از خالق شازده کوچولو کشیده‌اند و طرح‌هایی که خالق شازده کوچولو از مخلوقش کشیده است.